مزایا و معایب بورس کالا

مزایای معامله در بورس کالا

محمد مهدی رفیعی*
بازارهای مالی به دو بخش عمده بازار پول و سرمایه تقسیم می‌شوند؛ در بازار پول اسنادی مانند اوراق خزانه مورد معامله قرار می‌گیرند، در این بازار فعالان برای کسب سود اقدام به معامله می‌کنند، متاعی را می‌خرند یا به فروش می‌رسانند، در این بازارها واسطه‌ها و کارگزاران دخالت کرده یا حضور فعال دارند، اینها مورد معامله را برای خود نمی‌خرند یا نمی‌فروشند بلکه عملیات خرید یا فروش را برای دیگری انجام می‌دهند، به عنوان مثال نماینده فروش اتومبیل یا بنگاه معاملات املاک که در هیچ کدام معامله برای کارگزار یا نماینده انجام نمی‌شود بلکه توسط کارگزار برای خریدار یا فروشنده صورت می‌پذیرد.

محمد مهدی رفیعی*

بازارهای مالی به دو بخش عمده بازار پول و سرمایه تقسیم می‌شوند؛ در بازار پول اسنادی مانند اوراق خزانه مورد معامله قرار می‌گیرند، در این بازار فعالان برای کسب سود اقدام به معامله می‌کنند، متاعی را می‌خرند یا به فروش می‌رسانند، در این بازارها واسطه‌ها و کارگزاران دخالت کرده یا حضور فعال دارند، اینها مورد معامله را برای خود نمی‌خرند یا نمی‌فروشند بلکه عملیات خرید یا فروش را برای دیگری انجام می‌دهند، به عنوان مثال نماینده فروش اتومبیل یا بنگاه معاملات املاک که در هیچ کدام معامله برای کارگزار یا نماینده انجام نمی‌شود بلکه توسط کارگزار برای خریدار یا فروشنده صورت می‌پذیرد. آنچه در بورس کالا انجام می‌شود شبیه معامله در بازار پول است. در بازارهای مالی از نظر نوع و نحوه انجام معاملات و نیز خریداران و فروشندگان تفاوت‌هایی وجود دارد که سبب تفکیک بازارهای مالی می‌شوند. یک بخش دیگر بازار پول بازار سرمایه یا بورس اوراق بهادار است. بازار اوراق بهادار به دو دسته بازارهای اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود، از طرفی بازارهای خارج از بورس هم داریم که در ایران به آن فرابورس می‌گویند. بازارهای مالی در تمام دنیا وجود دارند. در آمریکا ۱۳ بورس منطقه‌ای فعالیت می‌کنند که حدود ۹۰ درصد از معاملات در سه بازار از این ۱۳ بازار انجام می‌شود.

اما بورس چیست؟ بورس بازاری است متمرکز، منسجم و سازمان یافته، این بازار دو ویژگی عمده دارد.

۱- تمام معاملات در تالار معاملات با یک سامانه معاملاتی و توسط کارگزاران انجام می‌شود که تحت نظارت سازمان بورس و با مجوز سازمان مذکور فعالیت می‌کنند.

۲- معاملات در بورس به صورت حراج انجام می‌شود. تعدادی خریدار و فروشنده در بازار حضور می‌یابند و تحت مقررات و ضوابط تعریف شده از طریق معامله گران و کارگزاران اقدام به خرید و فروش می‌کنند.

بورس کالا تعریفی مشابه تعریف بورس دارد؛ بورس کالا بازاری است تشکل و سازمان یافته که در آن به طور منظم کالاهای معین با روش‌هایی از قبل تعریف شده مورد معامله قرار می‌گیرند. در این بازار تعداد زیادی عرضه‌کننده و خریدار از طریق کارگزاران اقدام به معامله می‌کنند، در حال حاضر بورس کالا در ایران در چند حوزه فعالیت دارد که البته در حال گسترش در حوزه‌های دیگر نیز است، این حوزه‌ها تحت عنوان رینگ‌های فلزات، پتروشیمی و معاملات مشتقه که فعلا منحصر به معاملات آتی سکه طلا است نام گذاری شده‌اند. معامله در بورس کالا مزایا و معایبی دارد که جهت اطاله کلام به‌طور خلاصه به شرح زیر بیان می‌شود:

۱- اولین مزیت بورس ایجاد اطمینان در بین طرفین معامله است. هیچ معامله‌ای بدون اطمینان فیمابین طرفین یا صورت نمی‌گیرد یا دارای ریسک بالایی است، اما این عنصر اطمینان مربوط به چیست؟ اولا کالایی که در بورس در معرض عرضه قرار می‌گیرد مراحلی را طی می‌کند که حاکی از اصالت کالا است.

ثانیا فروشنده یا عرضه‌کننده کالا نیز از نظر اصالت مورد تایید قرار می‌گیرد. به همین دلیل است که عامل انجام و سازمان یافتگی در این بازار وجود دارد.

ثالثا پرداخت وجه و تسویه کالای مورد معامله بدون هیچ نگرانی برای خریدار و فروشنده از طریق اتاق پایاپای انجام می‌شود. پس ریسک پرداخت و مزایا و معایب بورس کالا تسویه وجه نیز وجود نخواهد داشت.

۲- مزیت دیگر بورس کالا و انجام معامله در آن کشف نرخ است. دربورس کالا کشف نرخ بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. بورس باعث می‌شود بازارهای ناکارآ کارآمد شده و کشف نرخ بر اساس رقابت بین تعداد زیادی عرضه‌کننده و خریدار صورت پذیرد. اگر هر عاملی بر نرخ کالا موثر باشد در این بازار تاثیر خود را در قالب قیمت و به طور شفاف نشان خواهد داد.

۳- مزیت دیگر بورس کالا شفافیت است. در این بازار تعداد خریداران و فروشندگان و نرخ‌های پیشنهادی هر یک و نرخ‌های مورد معامله به طور شفاف در معرض دید همگان قرار می‌گیرد و اسناد و مدارک صادره مبنی بر خرید و فروش از اصالت برخوردار است. در بورس کالا نمی‌توان معاملات صوری انجام داد یا قیمت‌ها را دستکاری کرد، بنابراین عنصر شفافیت برای استفاده‌کننده مهم و اطمینان آنان را جلب می‌کند این استفاده کنندگان می‌توانند مقام‌های ناظر یعنی دولت و سهامداران باشند.

۴- مزیت دیگر بورس کالا جبران خسارت خریدار یا فروشنده در صورت عدم انجام به تعهد خود است که این امر در بازارهای خارج در بورس کالا وجود ندارد. جبران خسارت در تحویل کالا یا در تسویه کالا از محل تضامین عرضه‌کننده یا خریدار یا کارگزاران و از طریق اتاق پایاپای انجام می‌شود و نیازی به اقامه دعوی در مراجع قضایی و طی مراحل طولانی را ندارد.

بنابراین عنصر ریسک معاملات از طریق تضامین طرفین به شدت کاهش می‌یابد.

۵- مزیت دیگر بورس کالا می‌تواند تامین مالی باشد. معاملات در بورس هم از طرف خریدار هم از طرف فروشنده می‌تواند به صورت تسویه سلف یا خرید سلف باشد از طرفی بانک‌ها بر اساس اسناد صادره توسط کارگزاری‌ها مبنی بر انجام معامله در بورس با سهولت بیشتری وام به خریدار اعطا می‌کنند چون از صحت معامله اطمینان دارند.

۶- مزیت دیگر بورس کالا ارائه اطلاعات از روند نرخ‌ها و معاملات و انجام تحلیل‌های اقتصادی است.

۷- مزیت دیگر معامله یا عرضه از طریق بورس کالا معرفی عرضه‌کننده به تعداد زیادی خریدار داخلی و خارجی است که این عمل در حالت عادی احتیاج به تبلیغات گسترده دارد.

۸ - مزیت دیگر بورس کالا بیان وضعیت اقتصادی کشور در قالب قیمت‌های مورد معامله است. بر اساس روند معاملات و مشاهده قیمت‌ها تصمیم‌گیری برای فعالان اقتصادی براساس اطلاعات و مستندات صحیح صورت می‌گیرد.

۹- مزیت دیگر بورس که از فحوای مطالب فوق نیز استنباط می‌شود انجام معاملات مکانیزه است. در واقع ما از بازار‌های سنتی به بازارهای مکانیزه و پیشرفته حرکت می‌کنیم.

۱۰- مزیت دیگر معامله در بورس کالا برای عرضه‌کننده استفاده از ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای جدید معادل ۱۰ درصد از مالیات درآمد حاصل از فروش کالاهایی است که در بورس کالا پذیرفته شده‌‌اند، است. اما معامله در بورس کالا دارای محدودیت‌هایی نیز هست:

۱- کسانی می‌توانند از بورس کالا، کالا خریداری کنند که حجم خریدشان از حد معینی مثلا ۲۰ یا ۱۱۰ یا ۲۲۰ تن در رینگ‌های مختلف کمتر نباشد.

۲- برخی کالا‌ها در بورس کالا به صورت سبد عرضه می‌شود و امکان انتخاب برای خریدار وجود ندارد.

۳- کسانی که به دنبال عدم شفافیت هستند انجام معامله در بورس کالا را نمی‌پسندند، اینها کسانی هستند که به دنبال فرار مالیاتی هستند.

۴- عرضه کنندگان موظف به عرضه به صورت دائم هستند و در صورت وقفه در عرضه از بورس کالا اخراج می‌شوند.

در پایان باید کوتاه سخن گفت و خاطرنشان کرد که عمر بورس کالا در ایران در حدود ۱۰ سال است، اما طی این مدت حجم معاملات با رشد کمی و کیفی قابل توجهی مواجه بوده و دلیل آن انسجام و سازمان یافته بودن بازار است.

*کارشناس ارشد بازارهای مالی و کارگزار بورس کالای ایران

بورس؛ محلی برای شفافیت

داستان راه‌اندازی بورس کالا به عنوان محلی که در آن می‌توان با عرضه کالاهای مختلف رقابت و نیز شفافیت در قیمت‌ها ایجاد کرد با فراز و نشیب‌های زیادی در کشورمان رو‌به‌رو بوده است. بورس فلزات در شهریور ماه سال ۸۲ و پس از آن نیز بورس کالای کشاورزی در شهریور ماه سال ۸۳ شروع به فعالیت کرد و پس از آن براساس قانون جدید بازار اوراق بهادار و مصوبه شورای عالی بورس در آذر ماه سال ۸۵ موجبات تشکیل شرکت بورس کالای ایران با ادغام بورس فلزات و کشاورزی فراهم شد.

بورس کالای ایران پس از پذیره‌نویسی سهام از ابتدای مهرماه سال ۸۶ شروع و از سال ۸۷ نیز معاملات آتی راه‌اندازی شد و در حال حاضر بورس کالا در حوزه‌های فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی، فلزات، قرارداد‌های آتی و کشاورزی فعالیت می‌کند. بسیاری از ناظران و کارشناسان، شائبه داشتن مشکل شرعی در بورس کالای ایران را رد می کنند و بر این باورند که مقایسه بورس کالای ایران با سایر کشور‌ها درست نیست زیرا بورس کالای سایر کشور‌ها معاملات مبتنی بر اوراق بهادار مشتق از کالا است، در حالی که در ایران خرید و فروش کالا فیزیکی است، معاملات منجر به تحویل می‌شود و کالا معامله و تحویل داده می‌شود.

همچنین، در بورس‌های دنیا معاملات به شکل قرار‌داد آتی و قرارداد اختیار معامله است؛ به همین دلیل کالا به صورت فیزیکی معامله نمی‌شود و تنها بین نیم تا ۳ درصد حجم معاملات منجر به تحویل کالا می‌شود؛ به همین دلیل مقایسه بورس کالای ایران با خارج درست نیست؛ چون مکانیزم‌ها، حراج، روش تحویل و تسویه کالا در ایران با دنیا فرق می‌کند. در بورس‌های بزرگ کالایی دنیا ساعات معاملات رسمی به شکل نشست‌های معاملاتی است؛ ولی شبکه‌های الکترونیکی آنها این امکان را فراهم کرده که بتوانند خارج از این نشست نیز سفارش بدهند و به خرید و فروش بپردازند، در اصل معاملات آنها ۲۴ ساعته است.

در همین حال براساس تازه ترین آمار منتشر شده از ابتدای سال جاری تاکنون، از ۱۰ هزار میلیارد تومان معاملات فلزی در بورس کالا، حدود ۷۰ درصد آن معاملات سلف بوده و نکته جالب این است که از ۷ هزار میلیارد تومان معاملات سلف در بخش فلزات که در اتاق پایاپای انجام شده، تعداد شکایات طرفین معامله از یکدیگر در خصوص زمان تحویل یا کمیت و کیفیت یا دریافت وجه معامله در مقایسه با حجم قراردادها بسیار ناچیز و تقریبا نزدیک به صفر است.

مزایا و معایب عرضه زعفران در بورس كالا

مشهد- ایرنا- در حالی كه دلالی و سفته بازی در عرضه محصولات كشاورزی به حدی رسیده كه عرضه كنندگان زعفران درصدد یافتن بازاری مطمئن برای رسیدن به سود واقعی در معاملات هستند، مسئولان 'بورس كالا' را بهترین بازار برای عرضه زعفران می دانند.

كارشناسان نیز كاهش هزینه‌ های معاملاتی، كشف قیمت عادلانه و شفاف و از بین رفتن معایب روشهای سنتی و ایجاد بستری مطمئن برای انجام معامله محصولات را از مزایای عرضه زعفران در بورس كالا عنوان كرده لذا تولیدكنندگان زعفران را كه محصولشان قلم مهم صادراتی خراسان رضوی است به فروش زعفران از طریق بورس كالا تشویق می كنند.
زعفران همواره رتبه بالایی را در بین كالاهای صادراتی خراسان رضوی به خود اختصاص داده و محصولی است كه همیشه بیشترین ارزش صادرات غیرنفتی را نصیب این استان كرده است.
عمده زعفران جهان در خراسان رضوی تولید می شود و این محصول جای خود را در بازارهای دنیا یافته است.
90 درصد زعفران تولیدی ایران محصول مزارع خراسان است و 86 هزار هكتار از مزارع خراسان رضوی زیر كشت زعفران قرار دارد و این ارقام اهمیت این محصول را به منظورعرضه آن در بازاری مطمئن و به دور از واسطه ها نشان می دهد.
این گزارش به معرفی بورس كالا و مزایا و معایب عرضه زعفران در آن از دید كارشناسان و مسئولان مختلف می پردازد.

* بورس كالا چیست؟
بازار كالاهای پایه در بخشهای مختلف صنعتی، پتروشیمی و كشاورزی در ایران همواره با محدودیتها و دشواریهای ساختاری زیادی روبه رو بوده و بخش عمده ای از این مشكلات مربوط به عدم استفاده از ابزارهای نوین اقتصادی و ساختار نامناسب و ناكارآمدی بازار است.
با وجود تلاشهای بسیار انجام شده در جهت اصلاح این ساختار اما شاهد عدم بازدهی مناسب و عدم حصول نتایج مورد انتظار در این بخش بوده ایم به گونه ای كه دولتها با وجود صرف هزینه های بسیار برای تنظیم بازار و تعیین قیمت نهاده ها و محصولات در بخش تولید و توزیع و مصرف، همواره با مشكلات فراوانی روبه رو بوده اند.
مهمترین این مشكلات را می توان نوسانات كاذب قیمت محصولات، فقدان یك نظام قیمت گذاری شفاف بر پایه تعادل میان عرضه و تقاضا و نیاز بازار، نبود یك سیستم ناظر بر حسن انجام تعهدات طرفین معامله، عدم هماهنگی میان بخشهای تولیدی و بازرگانی در زمینه واردات، صادرات و بازار مصرف دانست.
نیاز به ایجاد بازاری متشكل و سازمان یافته برای تقابل آزاد عرضه و تقاضا و دستیابی به اثرات مثبت این مهم در اقتصاد تولید و مصرف، دولت و مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا بستر قانونی لازم جهت تاسیس و راه اندازی بورسهای كالایی را در ایران فراهم سازند.
بورس كالای ایران می كوشد با ایجاد بازاری شفاف جهت تسهیل معاملات و كشف نرخ قیمت كالاهای اساسی و مواد اولیه واسطه­ ای بر اساس مكانیزم عرضه و تقاضا، ضمن تضمین تعهدات طرفین معامله، ابزارهای تامین مالی و مدیریت ریسك را در اختیار فعالان بازار قرار می دهد.
در این راستا با تصویب بند ج ماده 95 قانون برنامه سوم و بند الف قانون برنامه چهارم، شورای عالی بورس موظف به تشكیل و گسترش بورسهای كالایی در ایران شد.
در پی این امر، سازمان كارگزاران بورس فلزات تهران در شهریور ماه سال82 به عنوان اولین بورس كالای كشور فعالیت خود را آغاز كرد و پس از آن نیز سازمان كارگزاران بورس كالای كشاورزی در شهریور ماه سال 83 شروع به فعالیت كرد.
با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب 1384/9/24 و بر طبق ماده 57 این قانون و تبصره آن سازمان كارگزاران بورس فلزات تهران و سازمان كارگزاران بورس كالای كشاورزی منحل شدند و شركت بورس كالای ایران به موجب ماده 58 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران به عنوان یك شركت جدید و كاملا مستقل از سازمانهای كارگزاران بورس فلزات و بورس كالای كشاورزی پس از پذیره نویسی در چهار گروه سهامداری و برگزاری مجمع عمومی از ابتدای مهرماه سال 1386 فعالیت خود را آغاز كرد.
بدین ترتیب هم اكنون بورس كالای ایران با تجربه ای بیش از 10 سال به داد و ستد انواع محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده های نفت و پتروشیمی و كشاورزی از جمله زعفران در قالب قراردادهای نقدی، نسیه، سلف، سلف استاندارد، آتی، اختیار معامله و روشهایی چون صندوقهای كالایی و گواهی سپرده كالایی می پردازد.
برای فعالیت در بورس كالای ایران معافیتهای مالیاتی، مزایای خرید و فروش و پذیرش كالاها و مزایای مالیاتی خاصی نیز در نظر گرفته شده است.

* فاصله قیمت زعفران در بازار داخلی و خارجی با عرضه زعفران در بورس كالا كاسته می شود
مدیر باغبانی و زراعت سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی در این خصوص گفت: با توجه به فاصله قیمت فروش زعفران در بازار داخلی و صادراتی، بورس زعفران می تواند این فاصله قیمتی را كاهش دهد.
سید هاشم نقیبی حسینی افزود: این امر با ایجاد عرضه و تقاضای واقعی و كشف قیمت عادلانه ممكن می شود تا سهم كشاورز و عایدی زعفرانكاران از قیمت صادراتی زعفران افزایش یابد.
وی تاكید كرد: بورس زعفران یا عرضه زعفران در بورس كالا می تواند حلقه های مفقوده در زنجیره تولید زعفران را پیدا و به هم متصل كند.

* حذف واسطه ها به كمك بورس
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه گذاری استانداری خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: عرضه زعفران در بورس كالا باعث حذف دلالان از این عرصه و سود بیشتر زعفرانكاران از محل فروش محصول می شود.
شكوه میرشاهی قیمت كنونی خرید هر كیلوگرم زعفران را از كشاورز در بازار 80 میلیون ریال ذكر و بیان كرد: این در حالی است كه در صورت عرضه زعفران در بورس كالا هر كیلوگرم محصول با نرخ 110 میلیون ریال به فروش می رسد و این سود به طور خالص در اختیار كشاورزان قرار می گیرد.
وی ادامه داد: در همین چارچوب، كشاورزان خراسانی تشویق به فروش محصول زعفران خود در بورس كالا شده اند و این مهم در فصل زراعی كنونی مورد استقبال آنها قرار گرفته است.
مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه گذاری استانداری خراسان رضوی همچنین شفافیت قیمتها و معامله در فضای مطمئن را از دیگر مزایای بورس توصیف كرد و گفت: با این تفاصیل، عرضه هر نوع كالا یا انرژی از طریق بورس كالا منجر به حذف دلالان می شود و تولیدكننده نفع بیشتری از زحمات خود می برد.
میرشاهی افزود: اگر مردم نسبت به منافع بورس آگاه باشند به جای سپرده گذاری و سرمایه گذاری در بخشهای نامطمئن می توانند سرمایه های خرد خود را وارد بورس كرده و از سود آن منتفع شوند.

* لزوم تعریف ساز و كاری برای تضمین عرضه زعفران در بورس كالا
نائب رئیس شورای ملی زعفران نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هر اقدامی از جمله تشویق كشاورزان به عرضه زعفران در بورس كه موجب حفظ منافع كشاورزان شود مورد حمایت ماست اما در این راستا باید به آنان آموزشهای لازم برای حضور در بورس هم داده شود.
غلامرضا میری افزود: میزان تولید زعفران در خراسان رضوی سالانه 400 تن است اما بورس تنها قابلیت انبار كردن زعفران به میزان هفت تن را دارد لذا باید برای حل این مشكل راهكار لازم ارائه شود.
وی ادامه داد: باید ساز و كاری تعریف شود كه فرد عرضه كننده زعفران در بورس حتما كشاورز باشد نه این كه دلالی از بورس، زعفران بخرد و بعد به عنوان كشاورز دوباره محصول را به بورس عرضه كند یعنی بورس نباید جای دلال بازی شود و فقط در جهت حفظ منافع كشاورز پیش رود.
رئیس اتحادیه صنف فروشندگان زعفران مشهد گفت: علاوه بر این باید شرایطی فراهم شود كه كشاورز هر زمان كه خواست بتواند زعفران خود را در بورس عرضه كند.
میری افزود: 85 درصد محصول زعفران خراسان رضوی صادراتی است لذا زعفران نیاز به ثبات بازار و تعیین قیمت از طریق عرضه و تقاضا دارد.
وی ادامه داد: باید متولیان، كف قیمت زعفران را براساس سال زراعی مشخص كنند تا خیال كشاورز از این بابت آسوده باشد كه قیمت از نرخی كه توسط دولت تعیین شده است كمتر نمی شود و بعد از این اقدام، باید عرضه و تقاضا در طول مدت سال تعیین كننده قیمت در معاملات باشد.
نائب رئیس شورای ملی زعفران گفت: بر اثر نوسانات نرخ ارز، قیمت زعفران در سال زراعی 97 نسبت به سال زراعی 96 حدود 100 درصد افزایش داشت اما چون عمده محصول زعفران صادر می شود افزایش قیمت به نفع تولیدكنندگان بود.

* كمك بورس به صادرات زعفران
مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد كشاورزی هم در میزگردی با موضوع زعفران كه در ایام دهه فجر امسال در حاشیه نمایشگاه 'بورس، بانك، بیمه و رفتارهای اقتصادی' در مشهد برگزار شد گفت: نباید تنها به دنبال توسعه كمی زعفران بود، بلكه كیفیت زعفران از كمیت آن مهمتر است.
حسین زینلی افزود: تولید گیاهان دارویی همچون زعفران در كشور در حال گسترش است و برای افزایش آن باید دانش و فناوری در تولید نیز به روز شود.
وی با اشاره به گردش مالی 400 میلیون دلاری زعفران در كشور گفت: از كل این مبلغ، 350 میلیون دلار مربوط به صادرات زعفران است و 50 میلیون دلار آن در بازار داخل مورد معامله و مصرف قرار می گیرد و این در حالی است كه گردش مالی زعفران در دنیا هشت میلیارد دلار است.
وی ادامه داد: با وجود این كه ایران بزرگترین تولید كننده زعفران در دنیاست كشورهای اروپایی ما را به عنوان اصلی ترین مزایا و معایب بورس کالا تولید كننده این محصول نمی شناسند و بیشتر اسپانیا در این حوزه مورد توجه است.
زینلی گفت: به كمك بورس بسترهای لازم ایجاد شده و فرصت خوبی فراهم آمده است تا زعفران به صورت استاندارد از ایران به دنیا صادر شود زیرا به كمك بورس هم قیمت ها شفاف شده است و هم كشاورز امیدوار می شود كه می تواند محصول خود مزایا و معایب بورس کالا را با شرایط مختلف و با قیمتهای عادلانه و در فرصتهای مناسب بفروشد.

* كمك بورس به ارتقای كیفی محصول زعفران
مدیر توسعه بازار فیزیكی بورس كالای ایران نیز در این میزگرد گفت: معامله زعفران به صورت گواهی سپرده كالایی موجب شده كشاورز برای این كه بتواند محصول خود را تحویل انبارهای بورس دهد استانداردهای لازم را رعایت و محصول با كیفیت تولید و عرضه كند در نتیجه بورس، باعث فرهنگ سازی جهت استانداردسازی زعفران و ارتقای كیفیت آن شده است.
اكبر میرزاپور افزود: قیمت زعفران دارای استاندارد بورس حتی حدود یك تا دو میلیون تومان در هر كیلو بالاتر از قیمت زعفران بی كیفیت است و این ارزش افزوده بالاتری را برای كشاورز به همراه دارد پس همه كشاورزان به سمت تولید محصول با كیفیت بالاتر حركت كرده اند كه این امر قطعا در رشد كیفی تولید و صادرات محصول با كیفیت تر موثر است.
وی با تشریح كاركردها و فرآیند صدور گواهی سپرده كالایی زعفران در بورس ادامه داد: در بورس، انبارهای پذیرفته شده براساس استاندارد ملی، محصول را از كشاورزان و زعفران كاران دریافت و قبض انبار مربوطه را صادر می كنند كه این قبوض انبار در واقع اوراق بهاداری است كه مانند سایر اوراق بهادار، قابلیت معامله و خرید و فروش دارد و زیرساخت های لازم برای معاملات آنلاین آن توسط یك سامانه نیز مهیا شده است.
میرزاپور گفت: نكته مهم دیگری كه در خصوص این اوراق وجود دارد این است كه برای آن یك بازار پیوسته راه اندازی شده است.
1922/7489

بورس کالا چیست؟ | تاریخچه + مزایا و معایب بورس کالا

بورس کالا یک بازار مدرن برای فروش کالاهای خاصی است که به‌صورت کاملاً اصولی و تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار کشور اداره می‌شود. مهم‌ترین عاملی که باعث بوجود آمدن بازار بورس کالا در جهان شد، مشکلاتی بود که برای ارائه کالا در بازارهای سنتی وجود داشت. در واقع بورس کالا توانست تمام مشکلات بازارهای سنتی از جمله غیرقابل اعتماد بودن کالاها، غیرواقعی بودن قیمت‌ها و تقلب خریداران یا فروشندگان کالا را به‌صورت کامل حل کند.

مقایسه بازار سنتی با بورس کالا

در بازارهای سنتی اگر شما بخواهید یک کالای اساسی مانند زعفران را خریداری کنید، با فروشندگان متفاوتی روبه‌رو می‌شوید که هر یک قیمت متفاوتی را برای کالای خود ارائه می‌دهند و حاصل کردن اطمینان از کیفیت هیچکدام از آن‌ کالاها ممکن نیست. حالا اگر شما برای خرید زعفران به بازار بورس کالا مراجعه کنید، تمام فروشندگان و قیمت‌ها واقعی، واضح و قابل اعتماد هستند. اصل بودن کالا یا محصول، احراز هویت فروشندگان، خریداران، قیمت‌های روز کالاها و ….. از جمله مواردی هستند که به‌صورت تخصصی توسط نهادهای دولتی مورد بررسی قرار گرفته و سپس با ارائه کیفیت و استانداردهای لازم اجازه ورود به بورس کالا را اخذ می‌کنند. بنابراین هر کالایی که بتواند در بازار بورس کالای کشور قرار بگیرد، کاملاً قابل اعتماد بوده و تمام فیلترهای لازم را رد کرده است.

تاریخچه بورس کالا در جهان

تاریخچه این موضوع در جهان به بیش از صد سال قبل بازمی‌گردد. برای نمونه می‌توان به مشهورترین و قدیمی‌ترین بازارهای بورس کالای جهان اشاره کرد که به قرار زیر هستند:

• CME: بورس تجاری شیکاگو – دارای سابقه‌ ۱۷۰ ساله
• LME: بورس فلزات لندن – دارای سابقه ۱۵۰ ساله
• NYMEX: بورس کالا نیویورک – دارای سابقه ۱۴۰ ساله
• TOCOM: بورس کالا توکیو – دارای سابقه ۷۰ ساله
• SHFE: بورس کالا شانگهای – دارای سابقه ۳۰ ساله
• MCX: بورس کالا هندوستان – دارای سابقه ۲۰ ساله

تاریخچه بورس کالا در ایران

بورس کالا در ایران سابقه نسبتاً کمتری نسبت به تاریخچه جهانی دارد. بورس فلزات ایران در سال ۱۳۸۲ به عنوان اولین بورس کالای ایران در جهت تحقق اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه کشور، شروع به فعالیت نمود. پس از آن نیز در سال ۱۳۸۳ بورس کالای کشاورزی به عنوان دومین بورس کالای کشور آغاز به کار کرد. شرکت بورس فلزات و کالای کشاورزی در آذرماه سال ۱۳۸۵ با تصویب شورای عالی بورس با هم ادغام شده و تحت عنوان «شرکت بورس کالای ایران» با عنوان ime.co.ir تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار ایران شروع به فعالیت کرد. از آن پس کالاهای دیگری وارد شدند که در مزایا و معایب بورس کالا حال حاضر شامل فلزات و مواد معدنی، محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی و معاملات آتی هستند.

زیرمجموعه‌ها

1. بازار فیزیکی
   بازار فیزیکی اولین و مهم‌ترین بخش بازار بورس کالا است که در آن افراد می‌توانند با خیال راحت و به دور از دغدغه‌های بازار سنتی به داد و ستد بپردازند. محصولات پالایشگاهی، فلزی و کشاورزی جزو کالای موجود در این بازار هستند.
2. بازار فرعی
   بازار فرعی دقیقاً شبیه به بازار فیزیکی است که تنها یک مورد خاص آن را از بازار فیزیکی جدا کرده است. در واقع بازار فرعی تنوع محصولات بالاتر و قوانین ساده‌تری نسبت به بازار فیزیکی دارد. در این بازار محصولاتی از قبیل کالاهای معدنی، صنعتی، پلیمر، ضایعات، اموال غیرمنقول و ….. عرضه می‌شود.
3. بازار مشتقه
   قراردادهای اختیار معامله و قراردادهای آتی از مزایا و معایب بورس کالا جمله اوراق مشتقه موجود در این بازار هستند که جدیدترین وجه بازار کالا است. در این بازار ابتدا یک دارایی خاص به عنوان «دارایی پایه» معرفی شده و سپس قراردادهای این بازار روی آن تنظیم و منتشر می‌شوند. دارایی پایه این بازار می‌تواند شامل کالاهایی نظیر سکه، فرآورده‌های نفتی، زعفران، زیره، فلزات، پسته و …. باشد.
4. بازار مالی
   هدف از ایجاد این زیرمجموعه برای بورس کالا، جذب بیشتر سرمایه‌گذار بوده است. این بازار خود سه زیرمجموعه اصلی تحت عناوین «صندوق‌های کالایی»، «سلف‌موازی استاندار» و «گواهی سپرده کالایی» دارد. سرمایه‌های سرگردان می‌توانند با ورود به بازار مالی بورس کالا تبدیل به سرمایه‌های سازنده در جهت تامین مالی تولید، مورد استفاده قرار بگیرند.

مزایا

بزرگترین مزیت بورس کالا این است که می‌تواند سرمایه‌های مردم را در جهتی درست و قابل اطمینان به جریان دربیاورد. از جمله مزایای دیگر این بازار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• امکان معیوب بودن در بورس کالا وجود ندارد و تمام کالاها رصد شده و قابل اطمینان هستند.
• قیمت‌های مشخص شده در این بازار براساس عرضه و تقاضا و کاملاً عادلانه تعیین می‌شوند.
• در این بازار اگر فروشنده یا خریداری به تعهدات خود پایبند نباشد، باید خسارت آن را به‌صورت کامل پرداخت کند.
• در این بازار نیازی به تبلیغ وجود ندارد، چراکه این سازمان است که خریداران و فروشندگان داخلی و خارجی را به هم وصل می‌کند. (فروشندگان کالا در این بازار مانند بازار سنتی نیازی به تبلیغات ندارند.)

معایب

علی‌رغم مزیت‌های فراوانی که دارد، معایبی نیز دارد که از جمله آن‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:

• برخی از کالاهای موجود در این بازار به‌صورت دسته‌جمعی «سبد» عرضه می‌شوند و امکان انتخاب در آن‌ها وجود ندارد.
• افراد و سازمان‌های عرضه‌کننده در بازار بورس کالا موظف هستند تا به‌صورت دائمی و بدون وقفه عرضه کالای خود را انجام دهند. اگر این عرضه متوقف شود، فرد یا سازمان مربوطه اخراج خواهد شد.
• در این بازار هیچ‌گونه فرار مالیاتی وجود ندارد، چراکه تمام اطلاعات مربوط به فروشندگان و خریداران ثبت شده و مورد پیگیری‌های مستقیم قرار می‌گیرد.
• در این بازار حداقل میزان خرید کالا مشخص شده است و نمی‌توان کمتر از میزان تعیین شده خرید کرد.

نتیجه‌گیری

افراد و سازمان‌ها با ورود به این بازار می‌توانند با خیال راحت و با شفافیت تمام اقدام به خرید و فروش بپردازند. این امکان در بازارهای سنتی به هیچ‌وجه وجود ندارد. بورس کالا یک بازار جدید و قابل اعتماد است که تمام خریداران و فروشندگان یک محصول یا کالای خاص را بدون زحمت و تبلیغات به هم متصل می‌کند. تحویل کالا در این بازار با پیگیری‌های مستمر و در زمان مقرر صورت می‌گیرد. در واقع می‌توان گفت تمام جنبه‌های این بازار برای معامله کالا بهتر و مناسب‌تر از سایر بازارهای موجود است. البته لازم به ذکر است که فعالیت در بورس کالا مستلزم آشنایی کامل فروشندگان و خریداران با قوانین سازمان بورس کالای کشور است. خرید و فروش ناآگاهانه در این بازار ممکن است نتایج مورد نظر را برای شما ایجاد نکند. پس اگر تصمیم دارید وارد بورس کالای کشورمان شوید، قبل از مراجعه به کارگزاری‌های مربوطه و اتاق‌های پایاپای، از متخصصین این امر مشاوره دریافت کنید. ​

۵ مزیت عرضه گسترده کالاها در بورس کالا

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس کمیته فقهی سازمان بورس به نقش بورس در اقتصاد کشور اشاره کرد و گفت: اگر بورس در کشور وجود نداشت دولت باید هزینه های زیادی متقبل می شد و آن فواید و منافعی که باید به مردم منتقل می شد، انتقال پیدا نمی کرد لذا از این جهت بورس توانسته است یک خلا اساسی و جدی را در اقتصاد مرتفع کند.

به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا) و به نقل از کالاخبر، غلامرضا مصباحی مقدم به مزایای عرضه محصولات در بورس کالا اشاره کرد و با بیان اینکه بورس کالا ویژگی هایی دارد که به رشد و پیشرفت اقتصادی کمک می کند، اظهار داشت: نخستین مزیت عرضه محصولات در بورس کالا ارائه کالاهای استاندارد است زیرا تا محصولی استاندارد نباشد قابل عرضه در بورس نیست بنابراین خریداران مطمئن اند اگر کالایی در بورس عرضه می شود رعایت استاندارد های کیفیت در مورد آن کالا صورت گرفته است.

وی اضافه کرد: مزیت دیگر شفافیت است زیرا هم عرضه کنندگان و هم تقاضاکنندگان در بورس کالا وارد معامله می شوند و معاملات کاملا به صورت شفاف صورت می گیرد و چند قیمتی در این بازار وجود ندارد، لذا علاوه بر شفافیت شاهد رقابت در بورس کالا هستیم به طوری که رقابت تنگاتنگی بین عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان در بورس ایجاد می شود که رقابت سالمی است.

وی اضافه کرد: این رقابت سالم موجب می شود که کم ترین و واقعی ترین قیمت شکل بگیرد؛ از سوی دیگر عرضه محصولات در بورس کالا به تولیدکنندگان قابلیت پیش بینی کردن قیمت ها را می دهد و باعث می شود تا آنها براساس پیش بینی ها اقدام به تولید کنند علاوه بر اینکه ظرفیت مزایا و معایب بورس کالا هم در بورس برای تولید کننده بهتر تشخیص داده می شود.

مصباحی مقدم در ادامه به قیمت گذاری دستوری اشاره کرد و گفت: اصولا رانت در جایی شکل می گیرد که دو قیمت وجود داشته باشد؛ طبعا یک قیمت، قیمتی است که دولت به صورت دستوری تعیین کرده و به بنگاه ها تکلیف می کند که آن را رعایت کنند ولی علاوه بر آن قیمت دیگری در بازار آزاد شکل می گیرد که قیمت دوم، قیمت اول را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد و طبعا برای کسانیکه در بازار دوم کالاهای خود را عرضه می کنند یک رانتی شکل می گیرد؛ در واقع این افراد تلاش می کنند تا بتوانند سهمیه هایی که می خواهند به بازار کنترل شده عرضه کنند را کاهش دهند و با تعلل آن کالا را به بازار رسمی عرضه می کنند.

رئیس کمیته فقهی سازمان بورس عنوان کرد : در این صورت سود اصلی حاصل از اختلاف دو نرخ فوق به جیب واسطه می‌رود و با این اقدام شاهد پدیده‌هایی چون احتکار و تعلل در عرضه محصولات به بهانه‌های مختلف خواهیم بود لذا در مجموع قیمت‌گذاری دستوری به سود تولید نخواهد بود.

به گفته مصباحی مقدم، بورس کالا به عنوان یک رکن بازار سرمایه توانسته است طی سال‌های، اخیر اقتصاد ایران را از معاملات غیرشفاف حواله‌ای نجات دهد و کشف قیمت‌ها براساس عرضه و تقاضا را جایگزین قیمت‌گذاری دستوری کند؛ به این ترتیب اینکه کماکان عده‌ای موافق قیمت‌گذاری دستوری هستند نشان‌دهنده قدرت بالای واسطه‌ها در اقتصاد ایران است.

به گفته وی، دولت به هر میزان که زمینه عرضه بیشتر و رونق معاملات بورس کالا را فراهم کند در وهله نخست به خود کمک کرده است زیرا شفافیت و رقابت دو اصل برای رونق اقتصادی است که از طریق بورس کالا میسر می شود.

وی افزود: در گذشته که بورس کالا وجود نداشت، بنگاه‌های بزرگ در بازارها جولان می‌دادند و مصرف کنندگان امکانی برای گرفتن حق خود نداشتند اما امروز به دلیل ایجاد شفافیت و امکان نظارت‌ها، مجالی برای سوء استفاده این بنگاه‌ها باقی نمانده و مصرف کنندگان نیز براساس رقابت به خرید مواد مورد نیازشان می‌پردازند لذا در صورت حمایت‌ها از بورس کالا، این بورس در آینده می‌تواند به یکی از مراجع قیمتی کالاهای مهم ایرانی از قبیل محصولات پتروشیمی، فلزی و کشاورزی در منطقه تبدیل شود تا نقش ایران در روند قیمت کالاها اثرگذارتر شود.

مزایا و معایب عرضه خودرو در بورس

عرضه خودرو در بورس پیشنهادی است که از سوی بهارستان‌نشین‌ها مطرح شده تا به این واسطه مشکلات این بازار حل‌وفصل شود و خودرو با قیمت مناسب به دست مصرف‌کننده برسد. این طرح موافقان و مخالفانی دارد که هرکدام دلایل خود را مزایا و معایب بورس کالا مبنی بر ضرورت اجرایی‌شدن یا نشدن طرح عرضه خودرو به بورس مطرح می‌کنند. اواخر سال گذشته بود که عرضه خودرو در بورس کالا به تصویب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی رسید. طـــرح ســامـــان‌دهـــی صنعت خودرو مصوب مجلس دهم بود که شورای نگهبان به یکی از ماده‌های طرح، ایراد گرفت و به سرانجام نرسید و بعد در مجلس یازدهم دوباره در دستور کار قرار گرفت.

اکنون طرح عرضه خودرو در بورس در مجلس شورای اسلامی مطرح شده و در کمیسیون صنایع مجلس نیز روی جزئیات آن کار می‌شود؛ اما اجرای آن هنوز قطعی نیست. به‌تازگی نیز علیرضا رزم حسینی، وزیر صنعت، معدن و تجارت، با عرضه خودرو در بورس مخالفت کرده است.
رزم حسینی به رسانه‌ها گفته است که عرضه خودرو در بورس کارشناسی نیست.

عرضه خودرو سامان‌دهی می‌شود

مدافعان طرح عرضه خودرو در بورس حرفشان این است که با ورود خودرو به بورس کالا دیگر بهانه‌های معمول خودروسازان مورد قبول نیست و این خودروسازان باید با رعایت یک‌سری از قوانین منحصربه‌فرد به عرضه و تولید خودرو بپردازند. این مسئله موجب می‌شود در بازار خودرو و کارخانه‌های خودروساز با شفافیت روبه‌رو شویم و از هرگونه مشکلات جلوگیری شود. آن‌ها می‌گویند با اجرای این طرح، دست دلالان از بازار خودرو کوتاه، و قیمت‌گذاری خودرو منصفانه می‌شود. از سوی دیگر، جلوی دونرخی شدن خودرو هم گرفته می‌شود؛ چون اکنون خریداران با دو نرخ قیمت کارخانه و قیمتی که دلالان در بازار آزاد ارائه می‌دهند، روبه‌رو هستند.امیرحسین کاکایی، کارشناس صنعت خودرو،درباره امکان فروش محصولات خودروسازان در بورس کالا گفته است: مواد اولیه خودرو ازجمله آلومینیوم، فولاد، مس و مواد پلیمری توسط خودروسازان خریداری می‌شود و هم‌اکنون خودروسازان از آمادگی کامل برای عرضه محصولات خود در بورس کالا برخوردارند و از این نظر نباید مشکلی وجود داشته باشد.
هــمــچنــیــــن مــحمــد فــرح‌آبـــادی، کارشناس اقتصادی، در این خصوص در گفت‌وگو با رسانه‌ها معتقد است: عرضه خودرو در بورس کالا رانت دونرخی بودن قیمت خودرو را از بین می‌برد و باعث ایجاد شفافیت در بازار خودرو خواهد شد. بسیاری از صنایع توانسته‌اند از ظرفیت بورس کالا برای ایجاد ثبات در بازارهای مصرف بهره‌مند شوند. حال به نظر می‌رسد این تغییر باید در صنعت خودرو اتفاق بیفتد تا جلوی بسیاری از شبهه‌ها گرفته شود.

خودرو شرایط عرضه‌شدن در بورس را ندارد

درمقابل، برخی کارشناسان بازار خودرو نیز می‌گویند که کالایی مانند خودرو شرایط عرضه‌شدن در بورس را ندارد. درواقع اگر بنا باشد در بازاری مانند بورس خودرو عرضه شود، تقاضا از عرضه بیشتر خواهد بود و طبق مکانیسم بازار سرمایه، چنین شرایطی می‌تواند به افزایش قیمت خودرو دامن بزند؛ بنابراین چنین طرحی که باهدف کاهش قیمت خودرو قرار است، اجرایی شود در عمل راه به جایی نمی‌برد. مرتضی مصطفوی، کارشناس بازار خودرو، به اصفهان زیبا می‌گوید: کالاهایی که در بورس کالا عرضه می‌شوند، کالاهای واسطه‌ای هستند؛ ولی خودرو یک کالای نهایی به‌شمار می‌رود؛ یعنی کالایی نیست که مشتری خریداری کند و برای تولید کالای دیگری مورد استفاده قرار گیرد. درواقع در بورس کالا کالاهایی که معامله می‌شوند، کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای هستند.
مصطفوی تصریح می‌کند: این تفاوت ماهیت کالاهای عرضه‌شونده باعث می‌شود کارکرد بورس در حوزه خودرو اثرگذار نباشد. زمانی که کالا سرمایه‌ای می‌شود، خریدار و فروشنده مشخص هستند؛ به عنوان مثال، در حوزه فولاد تعداد تولیدکنندگان و تاحدودی تعداد مصرف‌کنندگان مشخص است؛ ولی درخصوص خودرو تعدادی فروشنده خودرو داریم که مشخص هستند؛ ولی میلیون‌ها نفر این خودرو را می‌خرند و هربار هم تعداد خریداران متفاوت است. این اختلاف فاحش ماهیت کالایی مانند خودرو با سایر کالاها باعث می‌شود خودرو همواره با افزایش قیمت روبه‌رو شود و نمی‌توان به کاهش قیمت خودرو به واسطه عرضه در بورس امیدوار بود؛ چون تعداد خریداران زیاد و در مقابل، تعداد فروشندگان اندک است.

مکانیسم بورس واقعی نیست

این کارشناس بازار خودرو عنوان می‌کند: مکانیسم بورس واقعی نیست تا خریدار واقعی را به فروشنده واقعی برساند. درواقع رانت اطلاعاتی در بورس وجود دارد و در بورس ایران می‌توان دلالی هم کرد، از رانت اطلاعاتی استفاده، و حبا‌ب‌سازی و قیمت سازی کرد. این مشکلات نشان می‌دهد بورس کالا مکانیسم شفافی برای حل مسئله قیمت خودرو نیست. او می‌گوید: با عرضه خودرو در بورس کالا نمی‌توان قیمت را کاهش داد؛ بلکه احتمالش هم هست که قیمت خودرو تشدید شود؛ دلیلش هم همین مشکلات ماهیتی است که در بورس کالا وجود دارد. مصطفوی بیان می‌کند: برای اصلاح قیمت خودرو در بازار ابتدا باید شفافیت در این بازار ایجاد شود. برای تحقق این شفافیت نیز اصلی‌ترین راهکار، تشکیل بانک‌های اطلاعاتی است. باید سامانه‌ای راه‌اندازی و بانک اطلاعاتی ایجاد شود که خریداران و فروشندگان واقعی در این بانک اطلاعاتی ثبت شوند تا هر موقع لازم باشد سیاست‌گذار بتواند بازار را مدیریت کند.

در دنیا صف خرید خودرو وجود ندارد

این کارشناس بازار خودرو اذعان می‌کند: در دنیا صف خرید خودرو وجود ندارد؛ بلکه صف فروش برقرار است. شرکت‌های خودروسازی نیازمند مصرف کننده هستند؛ نه اینکه مردم بخواهند التماس خودروسازان را بکنند تا خودرو با شرایط مناسب در اختیارشان قرار بگیرد. در دنیا سیستم‌های دولت الکترونیک و بانک‌های اطلاعاتی حرف اول را مـــی‌زنـــنــد و تــمــــامـــی رفــتــارهــــای مصرف‌کنندگان برای دولت‌ها مشخص است.‌ مصطفوی خاطرنشان می‌کند: در دنیا، خودرو کالای مصرفی است و اجازه نمی‌دهند خودرو به کالای سرمایه‌ای تبدیل شود؛ به‌عنوان‌مثال، در ایتالیا اصلا برای مردم صرفه اقتصادی ندارد که بخواهند چندین خودرو بخرند؛ صرفا برای استفاده روزانه خودرو خریداری می‌کنند؛ چون باید مالیات پرداخت کنند و قیمت بنزین بالاست و به هیچ وجه برایشان صرفه اقتصادی ندارد.این کارشناس بازار خودرو می‌گوید: بانک اطلاعاتی در سایر بازارهای غیرمولد نیز باید تشکیل شود. شفافیت باید در بازارهای غیرمولد برقرار شود. تا زمانی که این شفافیت برقرار نشود و بانک‌های اطلاعاتی تشکیل نشود و دولت مطلع نباشد که چه افرادی در این بازارها چه رفتاری انــجــام مـی‌دهـنــد، مسئله قیمت‌ها حل‌وفصل نمی‌شود.