تاریخچه بورس کالا

گروه پتروشیمی

انحصار صنعت پتروشیمی و مدل رگولاتوری آن از طریق قرارداد «تضمین عرضه»

در این مقاله، ابتدا وضعیت انحصار محصولات پتروشیمی و افت‌وخیز قیمت در کشور با پرداختن به آمار معاملات محصولات پتروشیمی نمایش داده می‌شود. با توجه به وضعیت انحصاری موجود در بازار پتروشیمی، مقاله به دنبال ارائه‌ مدل رگولاتوری است که قیمت و مقدار به‌دست آمده تحت آن به قیمت و مقدار بازار رقابت کامل نزدیک شود. از طریق حل یک مدل نظری، راه‌حلی با عنوان اوراق «تضمین» به منظور کنترل انحصارگر ارائه شده و طی یک بازی دومرحله‌ای نشان داده می‌شود که این راه‌حل می‌تواند مشکل کنترل انحصارگر را حل کند. در این راه‌حل، متقاضیان خرید محصولات پتروشیمی برای دور بعدی خود اقدام به درخواست محصول موردنظر خود می‌کنند و تولیدکننده ملزم به عرضه‌ این محصول به مقدار مورد نیاز خواهد شد. در نتیجه تقاضای پیش‌بینی شده برای دور دوم در دور اول پاسخ داده شده و تنها شوک‌های وارده در دور دوم باید در بازار پاسخ داده شوند. در نهایت نشان داده می‌شود که در صورت عدم وجود شوک در بازار، قیمت و مقدار به‌دست آمده در این حالت با قیمت و مقدار بازار رقابتی یکسان خواهد شد. فرضیات این مدل با استفاده از داده‌های بورس کالا و اثرات فروش سلف مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده می‌شود که با اضافه شدن اوراق آتی به بازار، قیمت کالا کاهش می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

گزارش شرکت ملی صنایع پتروشیمی در ارتباط با تاریخچه عرضه و تقاضای محصولات پتروشیمی، (1395) ارائه شده در وزارت نفت.

گزارش شرکت بورس کالای ایران در موضوع عرضه محصولات پتروشیمی در سال 1393، (1394)، ارائه شده در وزارت صنعت، معدن و تجارت.

Allaz, B. (1992), “Oligopoly, Uncertainty and Strategic Forward Transactions”, International Journal of Industrial Organization, 10(2), 297-308.

Allaz, B., and J. L. Vila (1993), “Cournot Competition, Forward Markets and Efficiency”, Journal of Economic Theory, 59(1), 1-16.

Anderson, R. W. (1991), “Futures Trading for Imperfect Cash Markets: A Survey”, In Commodity, Futures and Financial Markets (pp. 207-248), Springer Netherlands.

Anderson, R., and M. Sundaresan (1983), Futures markets and monopoly (No. 63), Center for the Study of Futures Markets, Columbia Business School, Columbia University.

Ito, Koichiro, and Mar Reguant (2016), “Sequential Markets, Market Power, and Arbitrage”, The American Economic Review 106.7 (2016): 1921-1957.

Krattenmaker, T. G., R. H. Landen and S.C. Salop (1987), “Monopoly Power and Market Power in Antitrust Law”, Geo. Lj, 76, 241.

Kumar, P. and D. J. Seppi (1992), “Futures Manipulation with “Cash Settlement””, The Journal of Finance, 47(4), 1485-1502.

Liston-Hayes, C and A. Pilkington (2004), “Inventive Concentration: An Analysis of Fuel Cell Patents”, Science and Public Policy, Vol. 31, No. 1, p.15-25.

Muermann, A., and S. H. Shore (2005), “Spot Market Power and Futures Market Trading”, Available at SSRN 681202.

Slade, M. E., and H. Thille (2006), “Commodity Spot Prices: An Exploratory Assessment of Market Structure and Forward‐Trading Effects”, Economica, 73(290), 229-256.

بورس کالا

واحد بورس کالای شرکت کارگزاری بانک توسعه صادرات در سال 1389 پس از اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار تهران فعالیت خود را در بخش کالا شروع نمود. و خدمات زیر را با استفاده از کادر تخصصی خود ارائه می نماید. 1- اخذ کد معاملاتی مشتریان 2- اعلام عرضه به مشتریان 3- خرید محصولات در تالار 4- پیگیری روند تسویه و ثبت سفارش 5- پیگیری حواله مشتریان 6- اخذ پذیرش محصولات تولیدی یا وارداتی مشتریان 7- عرضه و فروش محصولات پذیرش شده

سایر خدمات

گروه فولاد

ورق، لوله وپروفیل، میلگرد

گروه آلومینیوم

شمش مفتول الومینیوم

گروه فلزات گرانبها

گروه مس

کاتد، اسلب، مفتول، ورق وبیلت

گروه پتروشیمی

انواع پلی اتیلن، پلی پروپیلن

گروه روی

بورس کالا چیست؟

بورس كالا ، بازار متشكل و منسجمی است كه تعداد زیادی از عرضه‌كنندگان، كالای خود را عرضه و كالای مربوطه پس از بررسی‌های كارشناسی و قیمت‌گذاری توسط كارشناسان آن بازار، به خریداران عرضه می‌شود. حضور این نهادها، از مزایای مترتب بر قوانین و مقررات حاكم بر بورس برخوردار می‌شوند.

مدارک مورد نیاز

1. تکمیل فرم مشخصات مشتریان حقوقی کارگزاری 2. اساسنامه، روزنامه رسمی آگهی تاسیس و آخرین تغییرات اعضای هیات مدیره شرکت و صاحبان امضای مجاز 3. کپی شناسنامه و کارت ملی تمامی اعضای هیات مدیره و مدیرعامل و تاریخچه بورس کالا صاحبان امضای مجاز 4. مجوزهای دریافتی جهت فعالیت شرکت (پروانه بهره برداری یا گواهینامه صلاحیت پیمانکاری)

نحوه فروش کالا

1- به منظور فروش کالاي توليد خود ابتدا مي بايست مشخصات کالاي خود را به بورس کالا ارسال و تائيد پذيرش بورس کالا را در خصوص عرضه کالاي خود در بورس اخذ نمائيد. 2- پس از اخذ مجوز عرضه اقدام به برقراري ارتباط با يکي از کارگزاو قيمت مد نظرتان را درج نمايید. سال مي نمائيد.

مراحل پذیرش کالا

الف) دارا بودن کد بورسی در بورس کالای ایران (درصورت نداشتن کد بورسی مدارک لازم جهت اخذ کد بورسی برای مشتری ارسال می گردد) ب) تکمیل فرم های ذیل : درخواست پذیرش (در سربرگ شرکت گرفته شود) تعهدنامه شرکت (در سربرگ شرکت گرفته شود) امیدنامه پرسشنامه پذیرش فرم شناسه کالا

راهنمای خرید سیمان

مشتریان گرامی جهت آشنایی با مراحل خرید و فروش سیمان از لینک زیر استفاده نمایید

گندم به بورس کالا باز می گردد؟

سرپرست مدیریت مطالعات اقتصادی و امور بین الملل بورس کالای ایران میگوید با وجود مزایایی که اجرای سیاست قیمت تضمینی گندم در بورس کالا برای خریداران، کشاورزان و دولت نظیر تضمین کیفیت محصول، امکان دریافت ثمن معامله در بازه زمانی بسیار کوتاهی پس از انجام معامله توسط کشاورز و کاهش بار مالی دولت داشت، اما به دلیل آنکه گندم مشمول قیمت گذاری شد عرضه آن نیز متوقف شد؛ اما زیرساخت های بورس کالا برای از سرگیری عرضه گندم به طور کامل مهیاست.

به گزارش بیدار بورس و به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، گندم، محصول استراتژیک کشاورزی و راهبردی در کل دنیا به شمار می‌رود که طی ماه‌های اخیر با جنگ اوکراین و روسیه شاهد کمبود این محصول و اهمیت تامین آن برای دولت‌ها هستیم.

در کشور ما نیز همواره بازار گندم با وجود حساسیت بالای این محصول، با مشکلات دیرینه‌ای مواجه هست؛ به طوری که در امر خرید تضمینی گندم از سوی دولت، پرداخت به‌موقع مبالغ گندم از سوی دولت به کشاورزان، کیفیت محصول، وجود دلالان و واسطه‌ها و از همه مهم‌تر قیمت اعلامی از سوی دولت از جمله چالش‌های این بازار به شمار می‌رود؛ چالش‌هایی که برخی کارشناسان اقتصاد کشاورزی راهکار مناسب، آزمایش شده و شفاف را برای حل آن‌ها پیشنهاد می‌دهند و آن، سازوکار بورس کالای ایران است.

گندم محصولی است که در سال‌های گذشته در مواقع مختلف در بورس کالا عرضه شده و حتی در برهه‌ای حجم معاملات آن میلیون تنی شده، اما به دلیل سیاست‌های قیمت گذاری دستوری دولت، گندم فعلا روی تابلوی بورس کالا نمی‌رود.

به منظور بررسی تاریخچه معاملات گندم در بورس کالا و امکان از سرگیری عرضه این محصول در راستای حمایت از کشاورزان و مدرن سازی معاملات و حذف واسطه‌ها با معین محمدی پور، سرپرست مدیریت مطالعات اقتصادی و امور بین الملل بورس کالا به گفتگو پرداخته ایم که مشروح آن در پی میاید.

گندم چه زمانی وارد بورس کالا شد؟

گندم از سال ۱۳۸۶ در بخش محصول‌های کشاورزی بازار فیزیکی پذیرش و معامله شده است. در سال‌های اخیر نیز در راستای اجرای ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی نیز شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی اقدام به عرضه گندم در سال ۱۳۹۶ کرد که عرضه گندم در قالب ماده ۳۳ قانون مذکور تنها در همین سال انجام شده و از ابتدای سال ۱۳۹۷ محموله‌ای تحت این عنوان عرضه نشده است. البته عرضه گندم در سال ۱۳۹۷ در خارج از چارچوب این ماده همچنان توسط شرکت بازرگانی دولتی ادامه داشت و نهایتا از ابتدای سال ۱۳۹۸ معامله گندم در بورس کالا متوقف شد.

گندم در کدام بازار بورس کالا معامله می‌شد؟

گندم عرضه شده در بورس کالا چه بر مبنای موضوع ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و چه خارج از آن در بازار فیزیکی اصلی بورس کالا در قالب قراردادهای نقد معامله شده است. معاملات موضوع ماده ۳۳ به این صورت انجام می‌شد که کشاورزان از طریق مباشر فروش (شرکت بازرگانی دولتی) گندم خود را به بورس کالا عرضه کرده و پس از انجام معامله و کشف قیمت، ثمن معامله به حساب کشاورز واریز می‌شد. مابه‌التفاوت قیمت تضمینی تصویبی برای سال مربوطه و قیمت معامله از طریق وزارت جهاد کشاورزی به کشاورزان تعلق می‌گرفت.

روند معاملات و استقبال از معاملات گندم چگونه بود؟

جدول زیر آمار معاملات گندم در بازار فیزیکی را در ۱۰ سال نشان می‌دهد.

همان طور که قابل مشاهده است در سال‌های آخر معاملات گندم رونق گرفته که متاسفانه پس از آن متوقف شده است. در خصوص معاملات ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی در بازار فیزیکی هم قابل ذکر است که با وجود مزایایی که این طرح چه برای خریداران، چه برای کشاورزان و چه برای دولت داشت، نظیر تضمین کیفیت گندم، امکان دریافت ثمن معامله در بازار در بازه زمانی بسیار کوتاهی پس از انجام معامله توسط کشاورز و کاهش بار مالی دولت از اجرای سیاست قیمت تضمینی، اما معاملات این محصول در بورس کالا متوقف شد.

دلیل توقف معاملات گندم چه بود؟

با بازگشت تحریم‌ها از نیمه دوم سال ۱۳۹۷ و افزایش نرخ ارز، شاهد جهش در قیمت بسیاری از اقلام بودیم. به منظور کنترل قیمت کالاهای اساسی کشاورزی نظیر گندم، دولت معاملات این محصول در بورس کالا را متوقف کرد و گندم مشمول قیمت‌گذاری‌های دستوری دولت (خرید تضمینی) شد. به عبارت ساده‌تر، کشف نرخ بالاتر از میزان مورد نظر سیاست گذار در یک تابلوی رسمی مورد قبول نبود و عملا عرضه‌ها متوقف شد و به این ترتیب در آن زمان به دلیل سیاست‌های جدید دولت امکان بازار محور شدن فرآیندهای تنظیم بازار از بین رفت.

آیا برنامه‌ای برای برگشت گندم به بورس کالا وجود دارد؟

بورس کالا آمادگی از سرگیری همکاری‌های انجام شده، شروع مجدد معاملات گندم صنف و صنعت و به‌طور کلی مدرن‌سازی بازار محصول‌های کشاورزی را دارد. در صورت آمادگی وزارت جهاد کشاورزی، بورس کالا می‌تواند در قالب بازار فیزیکی یا گواهی سپرده کالایی اقدام به پذیرش گندم کند.

چه موانعی برای بازگشت گندم به بورس کالا وجود دارد؟

مهم ترین مانع موجود برای بازگشت گندم به بورس کالا، تمایل به سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری است. زمانی شرایط برای عرضه گندم در بورس کالا مهیا می‌شود که تمایل به کنترل بازار گندم و مخالفت با کشف نرخ در بازار رقابتی از میان برود. در وهله بعدی، در صورت ابلاغ ادامه همکاری‌ها لازم است که هزینه‌های تبعی اجرای طرح از سوی سازمان برنامه و بودجه تعیین شده و مباشر فروش گندم (شرکت بازرگانی دولتی) اقدام به رفع مشکلات مذکور در حوزه اجرایی کند.

در آخر آیا زیرساخت‌های لازم برای بازگشت گندم به بورس کالا فراهم است؟

با توجه به اینکه در سال‌های قبل معاملات گندم بدون بروز هیچ گونه اشکال فنی یا اجرایی از سوی بورس کالا انجام شده‌اند، می‌توان اظهار کرد که هم‌اکنون نیز زیرساخت‌های لازم چه از نظر بستر معاملاتی نرم‌افزاری و تجهیزاتی چه از نظر نظارت‌های لازم بر پذیرش و انجام معاملات کاملاً فراهم است.

تاریخچه پیدایش بورس اوراق بهادار در دنیا و ایران

در علم اقتصاد بورس به بازاری اطلاق می شود که قیمت گذاری و خرید و فروش کالا و اوراق بهادار در آن انجام می پذیرد و در یک طبقه بندی کلی شامل بورس کالا و اوراق بهادار است.

واژه بورس (Bourse) در زبان فرانسوی به معنای کیف پول است. علاوه بر این، چنین بیان شده است که در اوایل قرن پانزدهم میلادی در شهر بروژ بلژیک مردی به نام ” واندر بورس زندگی می­ کرده که صرافان شهر در مقابل خانه او به داد و ستد کالا و اوراق بهادار می پرداختند. از این رو بعدها به کلیه مکان هایی که داد و ستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری در آن صورت می­ گرفت، بورس گفته شد.

در این مطلب عناوین زیر را بررسی خواهیم کرد:

تفاوت بازار بورس -به عنوان یک بازار مالی- با بازار فیزیکی در آن است که در این بازار سهام و اوراق قرضه بجای کالا مورد معامله قرار می‌گیرد. بازار بورس تابع مقرراتی است که توسط نهادهای قانون گذار تعیین می‌شود و به منظور جلوگیری از بی نظمی و رعایت حقوق طرفین عرضه و تقاضا، رعایت آن‌ها الزامی است. امروزه بازارهای بورس و اوراق بهادار، شاهراه سرمایه‌گذاری و انجام معاملات در حوزه بورس کالا و اوراق بهادار در جهان محسوب می‌شود.

سال ۱۴۶۰ میلادی اولین مرکز بورس اوراق بهادار جهان، در شهر انورس کشور بلژیک تاسیس شد. اما رسمیت بورس اوراق بهادار با انتشار سهام کمپانی هند شرقی هلند در اوایل قرن هفدهم میلادی یعنی سال ۱۶۰۲ میلادی در بورس آمستردام هلند شکل گرفت. البته کمپانی هند شرقی اولین شرکت سهامی به شمار نمی‌آید، بلکه اولین شرکت سهامی در سال ۱۵۵۳ میلادی با نام “ماسکوی” (muscovy) در روسیه ایجاد شد.

بورس‌های معتبر دنیا

بورس نیویورک و تعدادی از بورس‌های مهم دیگر در خیابانی به نام وال استریت (Wall Street)، در محله منهتن نیویورک قراردارد. در قرن ۱۷ میلادی استعمارگران هلندی برای ایجاد مانعی در برابر حملات سرخپوستان و دزدان دریایی این منطقه، دیواری ساختند، از این جهت خیابانی که بعدها در این محل ایجاد شد وال استریت نامیده شد. پس از آن مراکز تجاری و مغازه‌ها در آن ساخته شد. توافق نامه “باتن وود” که در سال ۱۷۹۲ توسط ۲۴ تن از کارگزاران بازار وال استریت امضا شد، پایه تاسیس بازار بورس نیویورک بطور رسمی شد. این بازار در ساختمانی اجاره‌ای، واقع در پلاک ۴۰ وال استریت در سال شروع به کار کرد. ریاست این بازار را به عهده فردی به نام آنتونی استکهلم بود.معتبرترین و بزرگترین بورس دنیا، بازار بورس نیویورک (NYSE) محسوب می‌شود که در سال ۱۷۹۲ بنانهاده شد. شاخص اصلی اقتصادی بازار نیویورک، Dow Jones (داوجونز) است. معاملات و مبادلات این بازار به صورت الکترونیکی انجام می پذیرد و به لحاظ سرمایه‌گذاری در بازار و ارزش معاملات بزرگترین بازار بورس جهان به حساب می‌آید. این بازار تلفیقی از ۹۰ درصد میانگین صنعتی داوجونز و ۸۲ درصد حجم بازار S&P است. بازار بورس نزدک (NASDAQ) نیز به عنوان بزرگترین بازار معامله سهام در آمریکا نیز در سال ۱۹۷۱ توسط انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار بورس نیویورک تاسیس شد.

بورس لندن (LSE) که در سال ۱۸۰۱ میلادی فعالیت خود را آغاز نمود، بورس توکیو (TSE)، بورس فرانکفورت و بورس پاریس از دیگر بازارهای مهم بورس در دنیا به حساب می‌آیند که نقش مهمی را در اقتصاد ایفا می‌کنند.

بورس ایران

پس از انقلاب با ادغام و ملی شدن ۹ بانک، ادغام و دولتی شدن چند شرکت بیمه و در نهایت تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران، تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس به ۵۶ شرکت در سال ۱۳۶۷ کاهش یافت. از طرفی بروز جنگ تحمیلی و ابهامات موجود ناشی از آن در اقتصاد ایران سبب شد تا حجم معاملات سهام از ۳۴,۲ میلیارد ریال در سال ۱۳۵۷ به ۹/۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۶۷ کاهش یابد. این آمار کمترین میزان در طول مدت عمر بورس تهران محسوب می شود. اولین تلاش ها برای تشکیل بورس و اوراق بهادار در ایران به سال ۱۳۱۵ همزمان با سفر کارشناسان هلندی و بلژیکی برای تنظیم مقررات قانونی بازمی گردد؛ البته این تلاش به علت شروع جنگ جهانی دوم به حال تعلیق درآمد تا آنکه ادامه فعالیت در سال ۱۳۳۳ به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن وقت واگذار گردید. پس از ۱۲ سال تحقیقات گسترده، سرانجام در سال ۱۳۴۵ قوانین و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار آماده و در اردیبهشت همان سال لایحه آن به تصویب مجلس شورای ملی رسید. بورس تهران در بهمن ماه ۱۳۴۶ فعالیت خود را با انتشار سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی تاریخچه بورس کالا آغاز کرد و پس از آن با انتشار سهام شرکت‌های نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد فعالیت خود را ادامه داد. ارزش مبادلات بورس تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ به بیش از ۳۴ میلیارد ریال رسید و تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده از ۶ بنگاه به ۱۰۵ بنگاه (با سرمایه بیش از ۲۳۰ میلیارد ریال ) افزایش یافت.

پس از پایان جنگ تحمیلی و توجه به تجدید فعالیت بورس در برنامه‌های پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، احیای فعالیت بورس اوراق بهادار، سبب فراهم سازی بستری مناسب به منظور اجرای سیاست‌های خصوصی سازی گردید، به طوری که حجم معاملات بورس از ۹,۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۶۷ به ۱۰۴,۲۰۲ میلیارد ریال در پایان سال ۱۳۸۳ رسید. در همین دوره شرکت‌های پذیرفته شده در بورس نیز از ۵۶ شرکت به ۲۴۹ شرکت در سال ۱۳۷۵ و پس از آن به ۴۲۲ شرکت در سال ۱۳۸۳ افزایش یافت. به موجب ماده ۹۴ قانون برنامه سوم توسعه (۱۳۸۳- ۱۳۷۹) شورای بورس موظف شد تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه‌ای بازار سرمایه ایران به‌منظور انجام گرفتن دادوستد الکترونیک اوراق بهادار و پوشش دادن خدمات اطلاع‌رسانی در سطح ملی و بین‌المللی انجام دهد. همچنین بر اساس ماده ۹۵ برنامه سوم توسعه، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه‌اندازی بورس‌های منطقه‌ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید. از دیگر اتفاقات مهم در سال ۱۳۶۹، می توان به محاسبه شاخص بهای سهام در بورس اوراق بهادار تهران اشاره کرد. این شاخص از ۴۷۲ واحد در سال ۱۳۷۰ به ۱۲٫۱۱۳ واحد در سال ۱۳۸۳ رسید

فعالیت بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۸۴ با تاثیرپذیری از سلسله عوامل مختلف داخلی و خارجی، با یک روند کاهشی مواجه گردید که با تلاش‌های دولت وقت و سازمان بورس، شیب نزولی آن کاهش پیدا کرد. شاخص بازار بورس در پایان سال ۱۳۸۴ به ۹,۴۵۹ واحد رسید اما توانست در سال ۱۳۸۵ از مرز ۱۰,۰۰۰ واحد بگذرد و در پایان همان سال به مقدار ۹,۸۲۱ واحد رسید. با تشدید تحریم‌ها علیه ایران و بروز مشکلات اقتصادی از سال دی ماه ۱۳۹۲ بورس اوراق بهادار تهران با فراز و فرودهای بسیار همراه بوده است. شاخص این بازار در ۳ ماهه منتهی به ۳۱ خرداد ۱۳۹۴ به ۶۳,۸۱۰٫۳ واحد رسید.

تاریخچه پیدایش بورس در جهان

ایده اولیه پیدایش بورس در جهان دسترسی سریع به تمام بازرگانان و دلالها در یک مکان و فروش کالا به صورت حراج بوده است. پس از آن ایده‌های مهم‌تر مانند تجمیع سرمایه و تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های آنها در قالب یک تاریخچه بورس کالا سامانه منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف باعث تکامل این بازارها شد. در این مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان و چگونگی تکامل آنها را بررسی خواهیم کرد، پس با ما همراه باشید.

پیشینه تاریخی واژه بورس

کلمه بورس مانند هر کلمه دیگری دارای یک پیشینه تاریخی است. به باور بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه اقتصاد، پبشینه بورس به قرن ۱۵ میلادی (در حدود سال ۱۴۶۰ میلادی) باز می گردد. در آن زمان بازرگانان و کسبه شهری به نام بوروژ (Bruges) در شما غربی کشور بلژیک، در میدانی به نام “تِربوعِرز” (TerBeurze) و روبروی خانه اشراف‌زاده‌ای به نام “واندر بورس” جمع می‌شدند و به خرید و فروش کالاها و اجناس خود می‌پرداختند.

از آن تاریخ به بعد مکانهایی که مردم در آنجا کالاها و اجناس مختلف را معامله می‌کردند، به بورس معروف شدند. قابل ذکر است که در این مکانها نظم و انضباط خاصی برقرار نبوده است و هر کسی می توانسته در این مکانها به خرید و فروش بپردازد، اما رفته رفته در این مکانها نظم و انضباط خوبی برقرار می‌شود و فقط به بازرگانها، صرافها و دلالان مهم اجازه ورود به این مکانها داده می شده است.

نقاشی سال ۱۸۵۸ میلادی از اولین بورس محلی در بلژیک (تاریخچه پیدایش بورس در جهان)

برخی افراد که با معامله در این مکانها سود خوبی کسب کرده بودند برای حفظ و تداوم آن روند تصمیم می‌گیرند که تالارهایی مسقف ایجاد کنند تا هم کنترل جمعیت وارد شده راحت‌تر شود و هم در هوای بارانی و برفی نیز بتوانند از این تالارها برای ادامه امور خود استفاده کنند. به مرور زمان این تالارها به شکل ساختمانهایی عظیم و باشکوه درآمدند که باعث شدند بازرگانان و دلالان از نقاط مختلف به این ساختمانها مراجعه کنند و به شکلی متمرکزتر به داد و ستد بپردازند. در واقع این تالارها باعث رونق هرچه بیشتر بورسهای آن زمان شدند. بعضی از این تالارها هنوز نیز پابرجا هستند و نمونه‌ای از آن را می‌توانید در تصویر زیر مشاهده کنید.

تصویر بورس شهر بروکسل از کشور بلژیک در سال ۱۹۳۳

تصویری که مشاهده می‌کنید مربوط به بورس بروکسل است. این ساختمان بزرگ و زیبا هنوز در شهر بروکسل پابرجاست و محل رفت و آمد افراد زیادی می‌باشد. کافی است که این ساختمان را جستجو کنید تا تصاویر امروزی آن را مشاهده کنید.

تاریخچه پیدایش بورس در جهان به صورت رسمی

در اکثر منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بورس به عنوان تاریخ رسمی تأسیس بورس در دنیا معرفی شده است. اما آن زمان بورسهای موجود با تعریفی که ما امروزه از بورس می‌شناسیم متفاوت بودند. بورسهای اولیه، بیشتر مکانی برای داد و ستد مستقیم افراد و حراج کالاهای مختلف به شمار می‌رفتند. به عبارت دیگر این بازارها فقط مکانی برای داد و ستد دارایی‌های فیزیکی محسوب می‌شدند یا به عبارت دیگر فقط بورس کالا محسوب می‌شدند. اما به مرور، مفهومی بوجود آمد به نام دارایی مالی که باعث بوجود آمدن بورس اوراق بهادار شد و آنچه امروزه به نام بورس می‌شناسیم بیشتر اشاره به بازاری دارد که در آن امکان خرید و فروش دارایی‌های مالی فراهم است و بازار داد و ستد دارایی‌های فیزیکی به بورس کالا معروف شده‌اند.

امروزه دارایی مالی به مواردی مانند سهام شرکت‌ها، اوراق بدهی، اوراق مشارکت، سپرده سرمایه‌گذاری، بیمه‌نامه ها و … گفته می‌شود. در واقع هر دارایی که فیزیکی نیست اما دارای ارزش است می‌تواند یک دارایی مالی محسوب شود. اما مهمترین دارایی مالی که باعث شد بورس‌های اوراق بهادار بوجود بیایند سهام شرکت‌ها بود یا به عبارت دیگر با بوجود آمدن شرکت‌های سهامی رفته رفته بورس‌های اوراق بهادار نیز در سراسر دنیا شروع به کار کردند و به محلی برای خرید و فروش سهام شرکت‌های سهامی تبدیل شدند.

شرکت سهامی

در زمانهای گذشته بازرگانان همیشه به دنبال راهی بودند تا ضرر و زیانهای احتمالی تجارتشان را کاهش دهند. شراکت راه خوبی بود برای این که ریسکهای احتمالی یک کسب و کار فقط متوجه یک نفر نباشد و بین دو یا چندین نفر تقسیم شود. البته طبیعتاً این کار باعث تقسیم شدن سود کسب و کار نیز می‌شد، اما باید به این نکته توجه کرد که هر شخص می توانست با مابقی سرمایه خود در کسب و کارهای دیگری نیز شراکت کند که حرکتی هوشمندانه محسوب شده و می‌شود، چرا که این کار مصداق بارز این جمله است: «همه‌ی تخم مرغ‌هایت را در یک سبد نگذار». به عبارت دیگر با دخیل کردن سرمایه در تجارتهای مختلف می توان گفت که ریسک سرمایه‌گذاری تا حد بسیار زیادی کاسته می شود.

بر همین اساس مفهوم شرکت سهامی بوجود آمد و کم کم باعث زیاد شدن این نوع شرکتها گردید. در این شرکتها به جای این که یک نفر سرمایه‌گذار باشد، چندین نفر سرمایه‌گذار خواهند بود و به تناسب سرمایه یا سهم خود در سود یا زیان کسب و کار شریک می‌شوند.

اولین شرکتی سهامی، شرکتی به نام ماسکُوی (Muscovy) بود که در سال ۱۵۵۳ میلادی توسط عده‌ای تجار روسی در کشور روسیه ایجاد شد. دلیل بوجود آمدن این شرکت سهامی نیز این بود که تجار روسی تصمیم گرفتند کالاهای خود را با کشتی بدون این تاریخچه بورس کالا که آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین بفرستند. اما با این کار احتمال ضرر بیشتر می‌شد، پس برای کم شدن ضرر احتمالی این سفر که هیچ شخصی نیز به تنهایی آن را نمی‌پذیرفت، عده‌ای تجار روسی سرمایه‌ی لازم را تأمین کردند و هر کس به نسبت سرمایه خود در سود و زیان شریک شد که البته این اقدام با موفقیت صورت گرفت و ضرری نیز متوجه آنها نگردید.

تاریخچه پیدایش بورس در جهان : بورس اوراق بهادار

به مرور زمان و با گسترش مبادلات تجاری در جهان، نیاز به جذب سرمایه‌های بیشتر و شرکای بیشتر احساس شد. پیدا کردن شرکای جدید هم به مراکزی احتیاج داشت که بتوانند بین دارندگان پول و متقاضیان پول ارتباط برقرار کنند. این مراکز نیز رفته رفته به بورس سهام یا بورس اوراق بهادار معروف شدند و امروزه به اختصار به آنها بورس گفته می شود.

به مرور زمان شرکتهایی که از قبل وجود داشتند نیز از بورس برای جذب سرمایه بیشتر یا به عبارت دیگر شریک کردن دیگر افراد در شرکت خود استفاده کردند تا ریسک کسب و کار خود را کاهش دهند و از طرفی سرمایه خوبی نیز وارد شرکت شود و بتوانند برای توسعه شرکت یا سرمایه‌گذاری در زمینه‌های دیگر استفاده کنند. این مورد امروزه به پرکاربردترین کارایی بورس اوراق بهادار تبدیل شده است.

اولین بورس اوراق بهادار جهان

ضروری است که در تاریخچه پیدایش بورس در جهان با اولین بورس اوراق بهادار جهان نیز آشنا شوید. اولین بورس اوراق بهادار جهان در قرن ۱۷ میلادی (سال ۱۶۰۲ میلادی) در شهر آمستردام هلند تشکیل شد. با تشکیل این نهاد، کمپانی هند شرقی اولین شرکتی بود که سهام خود را در این بورس عرضه کرد و بوسیله‌ی آن به جذب سرمایه یا در واقع افزایش تعداد شرکا پرداخت. زمان تأسیس بورس آمستردام هلند نیز در بعضی منابع به عنوان تاریخ رسمی تأسیس بورس در جهان یاد شده است.

تصویری از اولین بورس اوراق بهادار جهان در شهر آمستردام هلند در قرن ۱۷ میلادی

بورس آمستردام، امروزه نیز یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین‌المللی است. رشد بورس سهام و فراگیرشدن آن در عرصه‌های تجاری و اقتصادی، با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصادِ تازه متحول شده آن همراه بوده است. سپس به تدریج در کشورهای اروپایی نظیر انگلستان، آلمان و سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر معاملات سهام و ضمانت‌های اجرایی لازم برای آن وضع شد تا از هرگونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.

تاریخچه پیدایش بورس در جهان : تأسیس معروف‌ترین بورسها

از نظر تاریخچه پیدایش بورس در جهان، بورسهای بزرگ دنیا ابتدا در اروپا شکل گرفتند سپس به غرب قاره اروپا در آمریکا نیز سرایت کرد و بعد نیز بورسهای بزرگ در شرق دنیا شروع به کار کردند. در ادامه تعدادی از این بورسها را به ترتیب زمان افتتاح بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.

بورس اتریش

از نظر تاریخی بورس اتریش در وین در سال ۱۷۷۱ در خلال دوره «ماریا ترزا» افتتاح شد. بازار بورس وین نخستین بازار بورس اوراق بهادار اروپای شرقی بوده و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بازارهای بورس جهان نیز محسوب می‌شود که کمتر به آن پرداخته شده است اما جهت حفظ ترتیب شکل‌گیری بورس‌های مهم نیاز بود که در مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان به آن بپردازیم.

بورس لندن

دومین بورس مهمی که باید در مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان به آن اشاره کنیم بورس لندن است. در لندن معامله‌گران بورس، جهت انجام معامله در قهوه‌خانه‌ها گردهم می‌آمدند. معاملات قهوه‌خانه‌ای و غیررسمی چندین سال ادامه یافت تا این که برای نظم بخشیدن به این بازار، قهوه‌خانه نیوجاناتان که یکی تاریخچه بورس کالا از بزرگترین و معروفترین قهوه‌خانه‌های محل تجمع فعالان بازار بورس محسوب می‌شد در سال ۱۷۷۳ توسط معامله‌گران خریداری شده و به بورس اوراق بهادار تبدیل شد و نهایتاً این بازار در سوم مارس ۱۸۰۱ رسماً تأسیس شد.

همچنین این بازار در تاریخ بیست و سوم ژوئن سال ۲۰۰۷ با بورس میلان (Borsa Italiana) ادغام شد و از آن به بعد تحت عنوان گروه بورس لندن انگلیس (LSEG) فعالیت می‌کند. به دنبال ادغام صورت گرفته، بورس انگلیس قدرت و اهمیت بیشتری در میان بورس‌های اروپایی پیدا کرد.

بورس لندن در میدان پاترنوستر

در تصویر فوق می‌توانید بورس لندن که در میدان پاترنوستر (Paternoster) شهر لندن واقع شده است را مشاهده کنید. همانطور که پیداست برخی از ساختمان‌های این تصویر قدمت زیادی دارند اما مرتب بازسازی شده‌اند تا از تخریب آنها جلوگیری شود.

بورس نیویورک

سومین بورس مهم که باید در مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان به آن اشاره کنیم بورس نیویورک است. فرایند شکل‌گیری این بورس به این صورت بوده است که در آمریکا در تاریخ ۱۷ می ۱۷۹۲، تعداد ۲۴ کارگزار بازار سهام در خیابان وال‌استریت نیویورک و زیر یک درخت چنار دور هم جمع شدند و توافقنامه‌ای را امضا کردند، که به توافقنامه باتن‌وود (buttonwood) یا درخت چنار مشهور شد.

۲۵ سال بعد، در هشتم مارس ۱۸۱۷ اعضای مؤسس این نهاد تصمیم گرفتند، تا با تهیه پیش‌نویس قانون، مراحل انجام معاملات را شفاف‌تر و قانونمند کنند و پس از آن نیز خود را به عنوان هیئت امنای بورس اوراق بهادار نیویورک خطاب کردند و با تنظیم اساسنامه، شروع به کار بورس نیویورک را، رسمیت بخشیدند. این بورس در ساختمانی اجاره‌ای واقع در پلاک ۴۰ خیابان وال‌استریت شروع به کار کرد.

توافقنامه درخت چنار جهت پایه‌گذاری بورس نیویورک

در حال حاضر نیز معتبرترین بورس جهان، بورس نیویورک با نماد NYSE (مخفف NewYork Stock Exchange) است. شاخص اصلی این بورس داوجونز (DowJones) نام داشته و معاملات این بورس به صورت الکترونیکی انجام می‌گیرد. بورس نیویورک از نظر حجم سرمایه‌گذاری و معاملات، بزرگترین بورس دنیا است. همچنین بازار بورس نزدک (NASDAQ) نیز به عنوان بزرگترین بازار معاملاتِ خردِ سهام آمریکا توسط انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار بورس نیویورک در سال ۱۹۷۱ تأسیس شده و آغاز به کار کرد.

سایر بورس‌ها

سایر بورس‌های بزرگ دنیا که نیاز است در مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان به آن بپردازیم نظیر بورس اوراق بهادار بمبمئی (BSE) در سـال ۱۸۷۵، بورس توکیو (TYO) در سال ۱۸۷۸ و بورس شانگهای در سال ۱۹۹۰ تأسیس شده‌اند. بورس فرانکفورت و بورس پاریس نیز از دیگر بورس‌های بزرگ دنیا محسوب می‌شوند و نقش بزرگی را در اقتصاد دنیا ایفا می‌کنند. همچنین در حال حاضر نیز در اغلب کشورهای دنیا، بورس‌های اوراق بهادار توسط دولت‌ها افتتاح شده و فعالیت می‌کنند که یکی از این بورس‌های معتبر نیز بورس ایران است.

خب در این مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان تقدیم شما گردید. در مقاله‌ای دیگر نیز تاریخچه بورس ایران و چگونگی شکل‌گیری آن را به عنوان یک مقاله از سری مقالات آموزش بورس تقدیم شما خواهیم کرد.