بورس اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار همانگونه که از نامش پیداست، به اوراقی دلالت دارد که ارزش داشته باشند. به عبارتی اوراق بهادار نوعی ابزار مالی محسوب می‌شوند که حقوقی مالی برای مالک خود ایجاد می‌کنند.

مفهوم بورس اوراق بهادار چیست؟

«بورس اوراق بهادار» به معنی یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکت‌ها یا اوراق قرضه دولتی و یا مؤسسات معتبر خصوصی، تحت ضوابط، قوانین و مقررات خاصی انجام می‌شود.

مشخصه مهم بورس اوراق بهادار، حمایت قانون از صاحبان پس‌اندازها و سرمایه‌های راکد و الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه است.بورس اوراق بهادار که به‌عنوان نبض اقتصاد کشور مورد توجه تحلیل‌گران اقتصادی است، از سویی مرکز جمع‌آوری پس‌اندازها و از سوی دیگر، مرجع رسمی و مطمئنی است که دارندگان پس‌اندازهای راکد می‌توانند محل به نسبت مناسب و ایمن سرمایه‌گذاری را جست‌وجو کرده و وجوه مازاد خود را برای سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها به کار اندازند یا با خرید اوراق‌قرضه دولت‌ها و شرکت‌های معتبر، از سود معین و تضمین شده‌ای برخوردار شوند.

بازار اوراق بهادار در واقع مکمل بخش بانکی در تأمین نیازهای مالی بنگاه‌های خصوصی و دولتی است. وجود یک بازار اوراق بهادار که در چارچوب مکانیزم بازار عمل کند می‌تواند در تخصیص بهینه منابع مالی کاراتر عمل کند. شاهد مدعا اینکه کشورهایی که دارای بازار سرمایه(بورس) تکامل یافته‌تر بوده‌اند، توانسته‌اند رشد اقتصادی زیادتر‌ی داشته باشند. سیستم بانکی نیز با استفاده از مکانیزم اوراق بهادار می‌تواند نقدینگی مورد نیاز خود را به‌دست آورده و تکافوی سرمایه خود را بهبود بخشد.

وظیفه اصلی بورس اوراق بهادار، فراهم‌آوردن بازاری شفاف و منصفانه برای دادوستد اوراق بهادار پذیرفته شده و همچنین سیستمی مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضای آن است. در این راستا، یک بورس اوراق بهادار به‌طور متعارف، مسئولیت‌های زیر را برعهده خواهد داشت:
1 - پذیرش یا لغو پذیرش اعضا شامل کارگزاران، معامله‌گران، بازارگردانان و مشاوران و مدیران سرمایه‌گذاری
2 - پذیرش یا لغو پذیرش ابزارهای مالی قابل دادوستد در بورس
3 - فراهم آوردن یک سیستم دادوستد مناسب و کارآمد
4 - فراهم آوردن یک سیستم مناسب و کارآمد برای تسویه و پایاپای دادوستد
5 - فراهم آوردن یک سیستم مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضا
6 - فراهم آوردن امکانات و تسهیلات لازم برای توزیع و انتشار اطلاعات مربوط به دادوستد و نیز سایر اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری درباره دادوستد اوراق بهادار.

بورس اوراق بهادار به‌عنوان یک بازار منسجم و سازمان یافته، مهم‌ترین متولی جذب و سامان دادن صحیح منابع مالی سرگردان است و با جمع‌آوری نقدینگی جامعه و فروش سهام شرکت‌ها، ضمن به حرکت درآوردن چرخ‌های اقتصاد جامعه از طریق تأمین سرمایه‌های موردنیاز پروژه‌ها، کاهش دخالت دولت در اقتصاد و نیز افزایش درآمدهای مالیاتی، منافع اقتصادی چشمگیری به ارمغان ‌می‌آورد و در کنار آن، اثرات تورمی ناشی از وجود نقدینگی در جامعه را نیز از بین می‌برد.

از نظر اقتصاد خرد، بورس یک نمونه بسیار نزدیک به بازار رقابت کامل است. کالاها در بورس همگن هستند و به‌دلیل وجود مقدار زیادی خریدار و فروشنده در آن و همچنین آزادی ورود و خروج نیروها، قیمت‌های تعیین شده بسیار نزدیک به قیمت‌های تعادلی است. بورس اوراق بهادار با ایجاد فضای رقابتی به‌عنوان ابزاری اقتصادی، باعث می‌شود که شرکت‌های سودده، بتوانند از طریق فروش سهام به تأمین مالی بپردازند و برعکس شرکت‌های زیان‌ده به‌طور خودکار از گردونه خارج شوند. بدین‌ترتیب با چنین تفکیکی، بازار می‌تواند به تخصیص مطلوب منابع بپردازد.نخستین بورس اوراق بهادار جهان، در سال 1460میلادی در کشور بلژیک به‌وجود آمد. بورس لندن از سال1801 آغاز به کار کرد که ابتدای امر اوراق بهادار خارجی و داخلی در آن مورد دادوستد قرار می‌گرفت. بورس نیویورک اواخر قرن نوزدهم تأسیس شد و از نظر حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه آمریکا، در مقام اول قرار گرفت و
درحال حاضر نیز بزرگ‌ترین بورس اوراق بهادار جهان است.

آشنایی با بورس اوراق بهادار تهران

همشهری آنلاین: بورس اوراق بهادار تهران، بازاری متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران یا معامله‌گران طبق قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، مورد دادوستد قرار می‌گیرد. بورس اوراق بهادار در قالب شرکت سهامی عام تأسیس و اداره می‌شود.

بورس اوراق بهادار تهران در بهمن‌ماه سال ۱۳۴۶ بر پایه قانون مصوب اردیبهشت‌ماه ۱۳۴۵ تأسیس شد. دوران فعالیت بورس اوراق بهادار را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد:

دوره نخست (۱۳۵۷- ۱۳۴۶)
بورس اوراق بهادار از پانزدهم بهمن سال ۱۳۴۶ فعالیت خود را با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد. در پی آن شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس‌آباد به بورس تهران راه یافتند. در این دوره گسترش فعالیت بورس اوراق بهادار بیشتر مرهون قوانین و مقررات دولتی بود که از جمله می‌توان موارد زیر را برشمرد:
۱. تصویب قانون گسترش مالکیت سهام واحدهای تولیدی در اردیبهشت ۱۳۵۴ که به‌موجب آن مؤسسات خصوصی و دولتی موظف شدند به‌ترتیب ۴۹% و ۹۴% سهام خود را به بورس اوراق بهادار چیست؟ شهروندان عرضه نمایند.
۲. تصویب قانون معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۵۴.
طی ۱۱ سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران، تعداد شرکت‌ها و بانک‌ها و شرکت‌های بیمه پذیرفته شده از ۶ بنگاه اقتصادی با ۶/۲ میلیارد ریال سرمایه در سال ۱۳۴۶ به ۱۰۵ بنگاه با بیش از ۲۳۰ میلیارد ریال در سال ۱۳۵۷ افزایش یافت. همچنین ارزش مبادلات در بورس از ۱۵ میلیون ریال در سال ۱۳۴۶ به بیش از ۳۴ میلیارد ریال طی سال۱۳۵۷ افزایش یافت.

دوره دوم (۱۳۶۷- ۱۳۵۸)
در سال‌های پس از انقلاب اسلامی و تا پیش از نخستین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی، دگرگونی‌های چشمگیری در اقتصاد ملی پدید آمد که بورس اوراق بهادار تهران را نیز در برگرفت. نخستین رویداد، تصویب لایحه قانون اداره امور بانک‌ها در تاریخ ۱۷/۳/۱۳۵۸ توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن بانک‌های تجاری و تخصصی کشور در چارچوب ۹ بانک شامل ۶ بانک تجاری و۳ بانک تخصصی ادغام و ملی شدند. چندی بعد و در پی آن شرکت‌های بیمه نیز در یکدیگر ادغام شده و به مالکیت دولتی درآمدند و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیرماه سال ۱۳۵۸ باعث شد تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند، به‌گونه‌ای که تعداد آنها از ۱۰۵ شرکت در سال ۱۳۵۷ به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۷ کاهش یافت.
حجم معاملات سهام در این دوره از ۲/۳۴ میلیارد ریال در سال ۱۳۵۷ به ۹/۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۶۷ کاهش یافت و میانگین نسبت حجم معاملات سهام به GDP به کمترین میزان در دوران فعالیت بورس رسید که از مهمترین دلایل آن شرایط جنگی و روشن نبودن خطوط کلی اقتصاد کشور بود. بدین ترتیب در طی این سال‌ها، بورس اوراق بهادار تهران دوران فترت خود را آغاز کرد که تا پایان سال ۱۳۶۷ ادامه یافت.

دوره سوم (۱۳۸۳- ۱۳۶۸)
با پایان یافتن جنگ، در چارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به‌عنوان زمینه‌ای برای اجرای سیاست‌های خصوصی‌سازی مورد توجه قرار گرفت.
بر این اساس، سیاست‌گذاران در نظر دارند بورس اوراق بهادار با انتقال پاره‌ای از وظایف تصدی‌های دولتی به بخش خصوصی، جذب نقدینگی و گردآوری منابع پس‌اندازی پراکنده و هدایت آن به سوی مصارف سرمایه‌گذاری، در تجهیز منابع توسعه اقتصادی و انگیزش مؤثر بخش خصوصی برای مشارکت فعالانه در فعالیت‌های اقتصادی، نقش مهم و اساسی داشته باشد. در هر حال، گرایش سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی به استفاده از ساز و کار بورس، افزایش چشمگیر شمار شرکت‌های پذیرفته شده و افزایش حجم فعالیت بورس تهران را در بر داشت، به‌گونه‌ای که حجم بورس اوراق بهادار چیست؟ معاملات از ۹/۹ میلیارد ریال سال ۱۳۶۷ به ۱۰۴.۲۰۲ میلیارد ریال در پایان سال ۱۳۸۳ رسید و تعداد بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده در بورس تهران از ۵۶ شرکت به ۴۲۲ شرکت افزایش یافت.
در این دوره دولت مجموعه‌ای از قوانین و مقررات در راستای گسترش بازار بورس اوراق بهادار وضع نمود که بورس اوراق بهادار چیست؟ تأثیر بسزایی در افزایش حجم معاملات داشت، از جمله:
۱. تبصره ۳۵ قانون بودجه سال ۱۳۷۸ کل کشور که در آن به وظیفه دولت نسبت به تعیین تکلیف همه شرکت‌های بخش دولتی از راه ادغام، واگذاری و فروش سهام به بخش‌های خصوصی و تعاونی اشاره شد.
۲. ماده ۹۴ قانون برنامه سوم توسعه (۱۳۸۳- ۱۳۷۹) که بر اساس آن شورای بورس موظف شد تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه‌ای بازار سرمایه ایران به‌منظور انجام گرفتن دادوستد الکترونیک اوراق بهادار در سطوح ملی و پوشش دادن خدمات اطلاع‌رسانی در سطح ملی و بین‌المللی انجام دهد. همچنین بر اساس ماده ۹۵ برنامه سوم توسعه، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه‌اندازی بورس‌های منطقه‌ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید.
از سال ۱۳۶۹ محاسبه شاخص بهای سهام در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد که مقدار آن از ۴۷۲ واحد در سال ۱۳۷۰ به ۱۲.۱۱۳ واحد در سال ۱۳۸۳ رسید.

دوره چهارم (از سال ۱۳۸۴ تاکنون)
در سال ۱۳۸۴، نماگرهای مختلف فعالیت بورس اوراق بهادار در ادامه روند حرکتی نیمه دوم سال ۱۳۸۳، همچنان تحت تأثیر رویدادهای مختلف داخلی و خارجی و افزایش بی‌رویه شاخص‌ها در سال‌های قبل، از روندی کاهشی برخوردار بودند و این روند، به جز دوره کوتاهی در آذرماه تا پایان سال قابل ملاحظه بود. به‌ هرحال از آذرماه سال ۱۳۸۴، سیاست‌ها و تلاش دولت و سازمان بورس باعث کند شدن سرعت روند کاهشی معیارهای فعالیت بورس شد. درحالی‌که شاخص کل در پایان سال ۱۳۸۴ به ۹.۴۵۹ واحد رسیده بود، طی سال ۱۳۸۵ از مرز ۱۰.۰۰۰ واحد عبور کرد و در نهایت در پایان سال مذکور ۹.۸۲۱ واحد را تجربه کرد. همچنین کاهش چشمگیر معاملات سهام در سال ۱۳۸۴، با توجه به اقدامات مؤثر فوق‌الذکر در سال ۱۳۸۵ به تعادل نسبی رسید، به نحوی که ارزش معاملات سهام و حق تقدم در سال ۱۳۸۴ در حدود ۵۶.۵۲۹ میلیارد ریال و در سال ۱۳۸۵ معادل ۵۵.۶۴۵ میلیارد ریال ارزیابی شد.
تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از ۴۲۲ شرکت در پایان سال ۱۳۸۳ به ۴۳۵ شرکت در پایان سال ۱۳۸۵ افزایش یافت. از جمله رویدادهای اساسی این دوره عبارتند از:
- تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (۱/۹/۱۳۸۴)
- تشکیل شورای عالی بورس و اوراق بهادار
- تشکیل سازمان بورس و اوراق بهادار
- تشکیل بورس اوراق بهادار تهران (شرکت سهامی عام)
- تشکیل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه

بازار سرمایه چیست؟

بازار سرمایه به انواعی از بازارهای مالی یا Financial Market می‌گویند که به پل ارتباطی میان خریداران و فروشندگان اوراق بهادار تبدیل می‌شوند. این بازار را معمولاً با نام بازار بورس اوراق بهادار می‌شناسند. سرمایه مورد نیاز شرکت‌ها و سازمان‌ها و بودجه لازم برای راه‌اندازی، تکمیل یا توسعه پروژه‌های مختلف دولت را می‌توان به‌ واسطه سرمایه‌گذاری‌های میان مدت و بلند مدت (یک سال یا بیشتر) در بازار بورس تأمین کرد.

بازار سرمایه چیست

در تعریف بازار سرمايه بازاری برای سرمایه گذاری های بلندمدت است.در واقع خریداران و فروشندگان در بازار سرمايه مشغول تبادل و معامله دارایی هایی مانند سهام و اوراق قرضه هستند. وجه مشترک این دارایی ها، سررسید بیشتر از یک سال آن هاست.
بازار سرمايه در ایران با نام بازار بورس نیز شناخته می شود. بازاری که کارکرد اصلی آن، خرید و فروش سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس است.
بزرگترین محصولات بازار سرمايه یا ابزارهای قابل معامله در آن سهام و اوراق قرضه هستند.

انواع بازار سرمایه کدام است؟

همانطور که گفته شد در بازارهای سرمایه به خرید و فروش دارایی هایی با سررسید بیشتر از یک سال پرداخته می شود. شرکت ها، سازمان ها و سرمایه گذاران حقیقی اصلی ترین معامله کنندگان در بازار سرمایه هستند.
به صورت کلی بازار سرمايه به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می شود.
این تقسیم بندی بازار سرمايه بر اساس زمان سررسید اوراق بدهی بوده که در ادامه آن را بررسی خواهیم کرد.

بازار اولیه

بازار اولیه بازاری است که ناشران و شرکت ها، اوراق مشارکت و سهام خودرا برای اولین بار در آن عرضه عمومی می کنند. از مزایای عرضه در بازار اولیه، کسب نقدینگی مورد نیاز شرکت بدون استقراض و وام است.
زمانی که عرضه اولیه سهام شرکتی را خرید می کنید، شما در بازار اولیه شرکت کرده اید.

بازار ثانویه

پس از اتمام عرضه اولیه عمومی، معاملات در بازار ثانویه انجام می پذیرد. وقتی شما اقدام به خرید و فروش سهام شرکتی می کنید، در بازار ثانویه معامله انجام داده اید. نوسانات قیمت در این بازار بالاست ولی درعوض با نقدشوندگی مناسبی نیز روبروست. فعالیت در این بازار نیازمند تخصص و مهارت بالاست.

معاملات توسط چه کسانی انجام می شود؟ معاملات در این بازار ها بین اشخاص حقیقی و حقوقی انجام میگیرد و هیچ محدودیتی در خرید و فروش برای اشخاص وجود ندارد.

ویژگی‌های بازار سرمایه چیست؟

شاید برای شما هم سوال باشد که مزایای بازار سرمايه چیست؟حال که با تعریف بازار سرمايه و انواع آن آشنا شدیم، بهتر است مهم ترین ویژگی ها و کارکرد های بازار سرمايه را نیز بشناسیم:

مقاله پیشنهادی : بازار مالی چیست و انواع آن کدام است؟

تشکیل سرمایه

یکی از مهم ترین کارکردهای بازار سرمايه، هدایت نقدینگی و سرمایه های بلا استفاده به سمت بخش تولید اقتصاد است. شرکت ها از طریق بازار سرمايه می توانند اقثدام به تامین مالی برای گسترش و نوسازی خطوط تولید خود کنند.

دسترسی آسان

امروزه تمام سرمایه گذاران نیاز به بازارهایی با کارکرد های متفاوت از گذشته و دسترسی آسان تر دارند. به عنوان مثال فرض کنید که شما برای سرمایه گذاری قصد خرید اتومبیل دارید. حتما می دانید که شما باید زمان زیادی را صرف پیداکردن اتومبیل مناسب خود کرده و بعد از آن هم مراحل طولانی و وقت گیر نقل و انتقال را طی کنید. اما بازار سرمایه می تواند در کوتاه ترین زمان ممکن، سرمایه گذاری شما را آسان کند.

رشد اقتصادی

با تسهیل فرایند تامین مالی و خرید و فروش، شرکت ها در زمان کمتر و راه های آسان تر می توانند سرمایه مورد نیاز خودرا فراهم کرده و اقدام به سرمایه گذاری آن در طرح های مورد نظر کنند. به همین دلیل است که بازار سرمایه در هر کشوری، یکی از اصلی ترین بخش های اقتصادی آن کشور است. مهم ترین هدف بازارهای سرمایه رشد اقتصادی و کمک به تولید در شرکت ها است.

نقد شوندگی سرمایه

یکی از ویژگی های مهم بازار سرمایه، نقدشوندگی آن مخصوصا در قسمت سهام است. شما به راحتی می توانید به طور روزانه سهام مورد نظر خودرا خرید و فروش کنید.

تنظیم قیمت ها

یکی دیگر از کارکرد های بازار سرمایه، متناسب سازی قیمت ها است. قیمت یک سهم می تواند به واسطه اخبار خوب وبد، اتفاقات سیاسی و طبیعی و یا فروش و قرار دادهای بزرگ به سرعت تنظیم شود.
در عین حال، قیمت اوراق قرضه نیز به دلیل عرضه و تقاضا می توانند نوسان داشته و به طور موثرتری پاسخ دهند. به عنوان مثال، اوراق قرضه معمولاً به عنوان سرمایه گذاری مطمئن تری دیده می شوند، بنابراین معمولاً توسط سرمایه گذاران در دوران رکود اقتصادی ترجیح داده می شوند.

شفافیت اطلاعاتی

در بازار سرمایه به واسطه قوانین پذیرش شرکت ها در بورس، این شرکت ها موظفند که اطلاعات مالی و تولیدات خودرا همواره و به روز منتشر کنند.

ویژگی‌های یک بازار سرمایه پر بازده چیست؟

یک بازار سرمایه پربازده باید دارای کارایی و شفافیت اطلاعاتی، مستقل بودن نهادهای نظارتی، فراگیری، عضویت شرکت های بزرگ، نقدشوندگی باشد.

اهمیت بازار سرمایه در اقتصاد چیست؟

همانطور که گفته شد یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی هرکشور، بازار سرمایه است.
بازار سرمایه نقش پررنگی در به کار اندازی پس اندازها و هدایت سرمایه به بخش تولید دارد.
بازار سرمایه به‌عنوان واسطه‌ای بین پس‌انداز‌کننده‌ها و سرمایه‌گذارها به کار می‌رود. پس‌انداز‌کننده‌ها افرادی هستند که سرمایه را قرض می‌دهند و سرمایه‌گذارها هم افراد یا شرکت‌هایی هستند که این بودجه را قرض می‌گیرند. سرمایه‌هایی که از طرف افراد و واسطه‌های مالی به بازار سرمایه جریان پیدا می‌کنند، توسط شرکت‌های تجاری، صنایع و دولت جذب می‌شوند. در نتیجه بازار سرمایه، حرکت جریان سرمایه را به‌منظور استفاده‌ی بهینه و افزایش درآمد ملی تسهیل می‌کند.
به طور کلی در بازار سرمایه از 2 طریق این تامین مالی انجام می پذیرد. از طریق عرضه سهام خود یا زیرمجموعه های شرکت و یا انتشار اوراق قرضه.

تفاوت بین بازار سرمایه و بازار پول چیست؟

نباید معنی پول و سرمایه را با بازار سرمایه و بازار پول اشتباه بگیریم. مهم ترین تفاوت های بازار سرمایه و بازار پول در جدول زیر آورده شده است:

مقاله پیشنهادی : بازار پول چیست؟

تاریخچه بازار سرمایه در ایران

• نخستین گام برای تاسیس بورس در ایران در سال ۱۳۱۵ برداشته شد. یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی، جهت تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس، در این سال به ایران سفر کردند. با آغاز جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۱۸، مطالعات این افراد متوقف شد.
• در سال ۱۳۳۳، پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، ماموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی آن‌زمان، محول شد.
• در سال ۱۳۴۵ قانون معاملات سهام توسط مجلس ایران تصویب شد و بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۶، برای اولین بار، فعالیت‌های رسمی خود را آغاز کرد.
• در دهه ۱۳۵۰، رشد اقتصادی افزایش و بازار سرمایه گسترش یافت. در سال ۱۳۶۸، پس از پایان یافتن جنگ ایران و عراق، معاملات در بورس تهران، مجدداً از سر گرفته شد.
• در دهه بورس اوراق بهادار چیست؟ ۱۳۷۰، شرکت‌های بیشتری در بورس اوراق بهادار پذیرفته شدند و بازار سهام به رشد خود ادامه داد. در سال ۱۳۸۴، قوانین جدیدی بر بازار سرمایه وضع شدند.
ارکان بازار سرمایه در ایران
تا قبل از سال 84، سازمان کارگزاران بورس تنها رکن اجرایی بازار بورس بود. اما پس از آن قوانین و سازوکارهای جدیدی برای ساماندهی و مدیریت بازار بورس تعریف گردید.طبق آخرین قانون بازار بورس اوراق بهادار، معرفی برخی ابزارها و نهادهای بازار سرمایه به شرح زیر است:
• شورای عالی بورس اوراق بهادار
• سازمان بورس و اوراق بهادار
• شرکت بورس اوراق بهادار تهران
• شرکت فرابورس ایران
• شرکت بورس کالای ایران بورس اوراق بهادار چیست؟
• شرکت بورس انرژی

ارکان نظارتی بازار سرمایه

قوانین و مقررات بازار‌های سرمایه بین‌المللی همواره توسط ارکان نظارتی وضع می شود. در ایران نیز با توجه به بزرگ تر شدن و فراگیرشدن بازار بورس یا همان بازار سرمایه، نیاز به ابزار و ارکان های نظارتی در این بازار نیز بیشتر حس شد. به همین جهت ارکان نظارتی نیز برای نظارت بر معاملات تا شفافیت های اطلاعاتی و عملکرد سازمان ها نیز تعریف گردید. قوانین و مقررات بازار سرمایه در ایران نیز در همین ارکان شکل میگیرد.
به میزانی که نظارت بر بازار قوی‌تر باشد، بازار سرمایه سلامت‌تر خواهد بود. از آذر ماه سال 1384 در ایران با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار، ارکان نظارتی بازار دگرگون شدند. طبق این قانون، سازمان بورس و اوراق بهادار ایجاد شد تا تحت نظر شورای عالی بورس، بر تنظیم، تدوین و اجرای قوانین، نظارت داشته باشد.

شورای عالی بورس اوراق بهادار

شورای عالی بورس اوراق بهادار در رأس ارکان بازار سرمایه قرار دارد. این شورا به عنوان بالاترین و مهمترین رکن، اتخاذ کلیه تصمیم‌های مهم و اساسی بازار را بر عهده دارد.

سازمان بورس و اوراق بهادار

سازمان بورس اوراق بهادار (سبا) تحت نظارت شورای عالی بورس، به اجرای قوانین و مقررات، تنظیم و تدوین مقررات و سایر وظایف تعیین‌ شده در قانون می‌پردازد. در واقع، دو نهاد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار، ارکان ناظر بازار سرمایه هستند. این سازمان یک موسسه عمومی غیردولتی با شخصیت حقوقی و مالی مستقل است.
برخی ارکان نظارتی و حقوقی دیگری برای نظارت بر پولشویی و دعاوی حقوقی نیز در بازار سرمایه تشکیل شده که وظیفه نظارتی در بازار سرمایه را نیز به دوش می کشند.

سخن پایانی

بازار سرمایه نقش بسازایی در اقتصاد هرکشور دارد. شرکت ها می توانند از طریق این بازار اقدام به تامین مالی و فراهم آوردن منابع موردنیاز خود کرده و سرمایه گذاران نیز می توانند با شناسایی موقعیت های جذاب سرمایه گذاری در این بازار شرکت کنند.

بورس اوراق بهادار چیست؟

کار اصلی بورس اوراق بهادار این است که زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا دو گروه از مردم، به طور قانونی، در یک فعالیت اقتصادی شریک و علاوه بر تأمین نیازهای یکدیگر، از منفعت و سود این فعالیت بهره‌مند شوند. این دو گروه سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران می‌باشند.

اصولاً در یک تقسیم‌بندی ساده، افراد جامعه را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد:

• گروه کسانی که پول، سرمایه و یا پس‌انداز دارند اما نمی‌توانند با آن کار کنند
• گروه کسانی که توانایی انجام فعالیت‌های اقتصادی دارند اما سرمایه و پول کافی ندارند

این دو گروه علاوه بر این که یکدیگر را نمی‌شناسند و تعداد آنها نيز کم نيست داراي ويژگي‌هاي مختلفي هستند.

به عنوان مثال، همه‌ي سرمايه‌گذاران به يک اندازه پس‌انداز ندارند. برخي داراي مبالغ اندک و برخي صاحب مبالغ کلان مي‌باشند، سليقه‌ي اين افراد هم براي سرمايه‌گذاري متفاوت است، مثلاً عده‌اي تمايل به سود کم در کوتاه‌مدت دارند و عده‌اي به دنبال سود بيشتر ولي در درازمدت‌اند و ده‌ها ويژگي ديگر.بورس اوراق بهادار چیست؟

سرمايه‌پذيران نيز از ويژگي‌هاي مختلف برخوردارند، براي مثال، هر گروه در زمينه‌ي خاصي فعاليت مي‌کنند، با توجه به نوع فعاليت‌شان سودهاي متفاوتي پرداخت مي‌کنند، در اداره‌ي مراکز توليدي خود سليقه‌ي متفاوت دارند و…

حال با اين همه ويژگي‌هاي متفاوت چگونه مي‌توان بين اين دو گروه رابطه برقرار کرد تا همه‌ي آنها ضمن قبول شرايط يکديگر حاضر به شراکت شوند؟

يکي از ‌کارهاي اساسي بورس همين است که با ايجاد يک فضاي مناسب و قانونمند زمينه‌اي فراهم ‌آورد تا از طريق آن برآوردن تمامي خواسته‌هاي قانوني طرفين با حفظ حقوق آنها ميسر شود.

بورس يک مشکل بسيار بزرگ ديگر را نيز حل کرده است، به طوري که مي‌توان ادعا کرد حل اين مشکل باعث گسترش سرمايه‌گذاري و در نتيجه توسعه‌يافتگي و پيشرفت سريع‌تر کشورهاي جهان شده است.

آن مشکل اين است که اگر افراد مختلفي که با سرمايه‌هاي متفاوت وارد بورس شده و در فعاليت‌هاي اقتصادي بزرگ شريک مي‌شوند، بخواهند، در هر زمان که تصميم بگيرند، سهم و سرمايه‌ي خود را به قيمت مناسب بفروشند، بايد چه کار کنند؟

به عنوان مثال اگر فردي ۱۰۰ سهم از ۱۲۵ ميليون سهم يک کارخانه‌ي سيمان را دارا باشد و تصميم بگيرد آن را همين امروز بفروشد چگونه مي‌تواند قيمت سهام خود را مشخص کند؟ چطور مي‌تواند قيمت کارخانه را محاسبه نمايد تا براساس آن قيمت سهم خود را مشخص کند؟ چه قدر زمان، چه تعداد افراد و چقدر هزينه براي اين کار لازم است؟ و…

بورس اين مشکل را حل کرده و سازوکاري را طراحي کرده است که هر فرد با هر ميزان سهم، در هر روز تصميم به فروش سهامش بگيرد بتواند از قيمت سهام خود آگاه شود و يا حتي اگر تصميم به فروش نداشته باشد قيمت روز سهام خود را بداند.

همچنین بورس اوراق بهادار به‌عنوان یک بازار منسجم و سازمان یافته، مهم‌ترین متولی جذب و سامان دادن صحیح منابع مالی سرگردان است و با جمع‌آوری نقدینگی جامعه و فروش سهام شرکت‌ها، ضمن به حرکت درآوردن چرخ‌های اقتصاد جامعه از طریق تأمین سرمایه‌های موردنیاز پروژه‌ها، کاهش دخالت بورس اوراق بهادار چیست؟ دولت در اقتصاد و نیز افزایش درآمدهای مالیاتی، منافع اقتصادی چشمگیری به ارمغان ‌می‌آورد و در کنار آن، اثرات تورمی ناشی از وجود نقدینگی در جامعه را نیز از بین می‌برد.

آشنایی با انواع اوراق بهادار در بورس ایران

در دنیای امروز تنها اسکناس‌ها نیستند که ارزش دارند، یک سری اسناد کاغذی دیگری هم هستند که ارزشمندند، از سفته گرفته تا اسناد ملکی و خودرو و انواع کالا. اوراق دیگری هم هستند که در بازارهای مالی استفاده می‌شوند و ارزش مادی دارند. این اوراق با عنوان اوراق بهادار شناخته می‌شوند، در این مطلب انواع اوراق بهادار در بورس را بررسی می‌کنیم.

اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار همانگونه که از نامش پیداست، به اوراقی دلالت دارد که ارزش داشته باشند. به عبارتی اوراق بهادار نوعی ابزار مالی محسوب می‌شوند که حقوقی مالی برای مالک خود ایجاد می‌کنند.

این اوراق یا موقعیت و مالکیت یک نفر را در شرکت‌های بورسی نشان می‌دهند که به نام سهام شناخته می‌شوند؛ یا نشان دهنده نوعی طلب‌کاری از یک نهاد دولتی یا شرکت هستند که در این صورت اوراق مشارکت نام می‌گیرند.

این اوراق انواع متفاوتی مانند سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه، اوراق مشارکت، مشتقات، اختیار معامله، قرارداد آتی و صکوک دارند که هر کدام ارزشی مالی برای مالک خود به همراه دارند.در این قسمت از آموزش بورس به ارائه توضیحاتی کامل در رابطه با اوراق بهادار می پردازیم.

به هر شرکت یا نهادی که اوراق بهادار را صادر می‌کند، صادر کننده یا توزیع کننده گفته می‌شود و تمامی اوراق بهادار در بازار سرمایه به سه گروه اصلی زیر تقسیم می‌شوند:

1. اوراق بدهی
2. اوراق حقوق صاحبان سهام (سهام)
3. ابزارهای مشتقه

در ادامه هریک از انواع اصلی اوراق بهادار که در بالا نام برده شد را با هم بررسی می‌کنیم.

منظور از اوراق بدهی یا قرضه چیست؟

اوراق بدهی یا اوراق قرضه اوراقی است که شرکت صادر کننده آن متعهد می‌شود در قبال مبلغی که از خریدار دریافت کرده، مبلغ مشخصی را در دوره‌های مشخص به دارنده اوراق پرداخت کند. در نهایت و پس از پایان زمان مشخص و فرا رسیدن سررسید نیز موظف است اصل مبلغ دریافتی از خریدار اوراق را به او برگرداند.

شرکتی که این اوراق را صادر کرده در قبال مالک اوراق، موظف به پرداخت سود و اصل بهای آن است، اما صاحب اوراق مالکیتی در خود شرکت ندارد.

به دلیلی ویژگی‌ای که این اوراق دارند به آن‌ها اوراق بدهی گفته می‌شود. این اوراق اغلب از طرف شرکت‌هایی که در تامین سرمایه مورد نیاز برای فعالیت‌های خود مشکل دارند، منتشر می‌شوند. این شرکت‌ها به جای اینکه از بانک وام بگیرند، از مردم پول قرض می‌گیرند و اوراق بدهی را به بورس اوراق بهادار چیست؟ عنوان سندی از این بدهکاری ارائه می‌دهند. این کار در علوم مالی، تامین مالی جمعی نامیده می‌شود.

این کار شرکت‌ها باعث می‌شود هم فعالیت‌هایشان به دلیل کمبود بودجه روی زمین نماند و روز به روز پیشرفت کنند و گسترش یابند، و هم بدهکار بودن به مالکان اوراق خود نوعی سرمایه ارزشمند است که هم باعث می‌شود برای پرداخت بدهی‌هایش بیشتر تلاش کند و هم سرمایه خوبی برای خودش در آینده باقی می‌ماند.

همچنین از آنجایی که شرکت صادر کننده موظف است سود دوره‌ای مشخص به همراه اصل پول مالکان اوراق را در موعد سررسید به آن‌ها پرداخت کند، سرمایه‌گذاری در این اوراق یکی از کم‌ریسک‌ترین سرمایه‌گذاری‌هاست.

اوراق بدهی انواع متفاوتی دارد که تفاوت آن‌ها در شرکت صادر کننده و یک سری جزئیات دیگر است. به عنوان مثال اوراق صکوک شرکتی، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی، اوراق منفعت، اوراق خزانه دولتی، اوراق استصناع، گواهی سپرده، اوراق مرابحه، اوراق سلف موازی استاندارد، سهام ممتاز و اوراق بهادار وثیقه‌ای از انواع اوراق بدهی هستند.

از مهمترین انواع اوراق بدهی، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی است و همانطور که از نامش مشخص است، سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق در یک طرح مشارکت پیدا می‌کنند.

اوراق مشارکت چیست؟

فرض کنید یک شرکت خودروسازی برای راه‌اندازی یک خط تولید جدید در کارخانه به 200 میلیارد تومان سرمایه نیاز داشته باشد. در عوض اگر این خط تولید راه بیفتد، بعد از 4 سال و با افزایش فروش خودروهای جدید از همین خط تولید، هزینه‌های راه اندازی جبران می‌شوند و میزان سودآوری شرکت هم در این مدت، 25 تا 30 درصد افزایش می‌یابد.

بنابراین این طرح توجیه اقتصادی دارد و شرکت خودروسازی می‌تواند به بازگشت سرمایه اولیه و سود قابل توجه امیدوار باشد. اما یکی از راه‌هایی که بتواند سرمایه اولیه را تامین کند، فروش اوراق مشارکت است. به این ترتیب هم منابع مالی مورد نیازش تامین می‌شوند و هم سرمایه‌گذاران در ازای مشارکت و به نسبت سرمایه خود در منافع حاصل از راه اندازی خط تولید جدید شریک می‌شوند.

البته باید این موضوع را در نظر داشت که شرکت صادر کننده اوراق نمی‌تواند پرداخت سود دوره‌ای را تضمین کند. بنابراین سود اغلب اوراق مشارکتی که در کشور منتشر می‌شوند، توسط بانک‌ها و موسسات مالی معتبر یا دولت تضمین می‌شود. پس مالک این اوراق می‌تواند به دریافت سود خود اطمینان داشته باشد.

ویژگی های اوراق مشارکت

اوراق بورس اوراق بهادار چیست؟ مشارکت چند ویژگی دارند که هنگام خرید باید به آن‌ها توجه داشت:

• اوراق به صورت با نام یا بی‌نام صادر می‌شوند. اوراق بی‌نام مانند اسکناس هستند و به دارنده آن تعلق دارند. بنابراین مالک این اوراق باید آن‌ها را در جایی مطمئن نگهداری کند. برخی از بانک‌ها این اوراق را به امانت نگه می‌دارند که به این ترتیب از خطر سرقت، آتش‌سوزی و … در امان خواهند بود.
• قیمت اسمی و سررسید مشخصی دارند. بنابراین مالک اوراق در موعد سررسید همان قیمت را دریافت می‌کند.
• مبلغ بازپرداخت اصل اوراق در موعد سررسید و مبلغ سود علی‌الحساب و مقاطع زمانی آن‌ها تضمین شده است.
• این اوراق از طریق شعب بانکی که اوراق را به فروش رسانده یا بورس اوراق بهادار، خرید و فروش می‌شوند.
• مالکان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمانی که این اوراق را خریداری کرده‌اند، در سود حاصل از طرح‌های شرکت سهم دارند.
• مانند تمام بازارهای مالی دیگر که رابطه مستقیمی بین بازده و ریسک وجود دارد و با توجه به اینکه سود این اوراق تضمین شده است و ریسک ندارند، بنابراین نمی‌توان انتظار سود بالایی از آن‌ها داشت.
• سود اوراق مشارکت معاف از مالیات است و همین موضوع یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در این اوراق محسوب می‌شود.

سهام یا اوراق حقوق صاحبان سهام چیست؟

سهام یکی از مهمترین و متداول‌ترین انواع اوراق بهادار است. بیشترین حجم معاملات در بورس به معاملات سهام اختصاص دارد، طوری که برخی بورس را به بازار سهام می‌شناسند.

سهام به نسبت اوراق بدهی ریسک بیشتری دارد، اما باز هم سرمایه‌گذاران این بازار را ترجیح می دهند، چرا که از طرف دیگر، بازدهی بیشتری هم دارد.

هر سهم بیانگر میزان مالکیت یک سرمایه‌گذار در یک دارایی است. به عبارتی مالکیت یک شرکت به تعدادی سهم تقسیم می‌شود که دارندگان سهام آن شرکت به تعداد سهم‌هایی که خریداری کرده‌اند در مالکیت آن شرکت سهیم هستند. مثلا اگر کل یک شرکت یک سهم باشد و متعلق به یک نفر باشد، همان یک نفر مالک کل شرکت است. اما اگر مالکیت شرکت به 4 قسمت یا سهم مساوی تقسیم شود، می‌تواند مالکین بیشتری داشته باشد. حال اگر این شرکت با ارزش 1 میلیارد تومان، به 1000 سهم 1 میلیون تومانی تقسیم شود، می‌تواند 1000 مالک داشته باشد که همه به نسبت مساوی در مالکیت آن سهیم هستند.

با این تعاریف، شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده است و هر یک از صاحبان سهام به میزان سهمی که دارند در شرکت مسئول هستند و در سود و زیان آن سهیم خواهند بود.

شرکت سهامی خود به دو نوع سهامی خاص و سهامی عام تقسیم بندی می‌شود.

شرکت سهامی خاص چیست و به چه شرکتی سهامی خاص می گویند؟

شرکت سهامی خاص شرکتی است که همه سرمایه آن را موسسین شرکت تامین می‌کنند، بنابراین سهام آن برای عموم مردم عرضه نمی‌شود. تعداد سهام‌داران در شرکت سهامی خاص باید حداقل 3 نفر باشد و حداقل سرمایه مورد نیاز برای تاسیس شرکت سهامی خاص 1 میلیون ریال (100 هزار تومان) است.

شرکت سهامی عام چیست به چه شرکتی سهامی عام می گویند؟

شرکت سهامی عام شرکتی است که بخشی از سرمایه مورد نیاز آن از طریق عرضه سهام به عموم مردم تامین می‌شود. در این مدل شرکت‌ها تعداد سهام‌داران نباید کمتر از 5 نفر باشد. حداقل سرمایه مورد نیاز برای تاسیس شرکت سهامی عام 5 میلیون ريال (500 هزار تومان) است. این شرکت‌ها می‌توانند در بورس نیز ارائه شوند.

ویژگی های سهام بورسی

سهام و شرکت‌های سهامی ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را از اوراق مشارکت و شرکت‌های صادر کننده آن‌ها متمایز می‌کند.

• ویژگی مهم سهام این است که در مقایسه با اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت، امکان کسب سود بیشتری دارند، البته سرمایه‌گذار باید ریسک پذیری بیشتری هم داشته و با خرید و فروش سهام آشنا باشد.
• دارندگان سهام شرکت‌ها در سود و زیان آن شرکت سهیم هستند.

اوراق بهادار مشتقه چیست؟

یکی دیگر از انواع اوراق بهادار، اوراق مشتقه هستند. اوراق مشتقه در بازاری کاربرد دارند که معاملات آن بر اساس یک کالای فیزیکی یا دارایی پایه صورت می‌پذیرد. این دارایی پایه می‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد که ارزش اوراق مشتقه را تعیین می‌کنند.

انواع اوراق بهادار مشتقه

به طور کلی 4 نوع اوراق مشتقه اصلی داریم:

• قراردادهای سلف
• قراردادهای آتی
• قراردادهای اختیار معامله
• قراردادهای معاوضه

همه این اوراق مشتقه هم در بورس و هم خارج از بورس مورد معامله قرار می‌گیرند. آن گروه از اوراق مشتقه‌ای که خارج از بورس معامله می‌شوند گسترده‌تر هستند، اما شامل قانون گذاری سازمان بورس نیستند و از این جهت ریسک بیشتری نسبت به اوراق مشتقه داخل بورس دارند.

البته اوراق مشتقه به دلیل محدودیت‌هایی که بازار بورس اوراق بهادار تهران دارد، در اقتصاد ایران رشد و پیشرفت چندانی نداشته‌اند.

برای مشاهده جدیدترین تحلیل ها، اخبار، مقالات و قیمت های لحظه ای سهام به وب سایت سیگنال مراجعه و یا اپلیکیشن سیگنال را دریافت نمایید.